مقدمه :
از نظر اسلام ، انسان ، برترین موجود عالم است که خداوند از روح خود در او دمیده و فرشتگان را امر کرد تا بر او سجده کنند و او را به عنوان خلیفه‌ی خود در زمین برگزید اگر چنانچه آدمی حرمت خود را حفظ کند و حرکت تکاملی را به درستی طی کند به جایی می‌رسد که از ملائک هم بالاتر می‌رود و به موقعیتی می‌رسد که در خیال نمی‌گنجد .
« رسدآدمی به جایی که به جز خدا نبیند             بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت »
انسان با چنین موقعیت و جایگاه ممتازی هم سلامت و تمامیت جسمانی و اموال و متعلقات او مورد تأکید است و باید از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصیت او از جنبه‌های گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صیانت آن تاکید شده است ، و بر خسارت‌های وارده بر آن عنایت بیشتری دارد . زیرا پیامبر عظیم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را کامل نمودن فضایل اخلاقی عنوان می‌کند که یکی از وجوه فضایل اخلاقی رعایت حقوق معنوی افراد است .
پس خسارت منحصر به ضرر مادی نبوده ،‌بلکه خسارت معنوی ناشی از جرم ، به مهمترین بعد از ابعاد وجود شخصیت انسان که همان بعد معنوی و روحانی باشد ایراد لطمه نموده و آن را متضرّر می‌نماید که غالباً زیان‌های مادی قابل جبران و طریق جبران آن نیز مشخص است و در بسیاری موارد اعاده وضع به حالت سابق آن به نحو کامل وجود دارد ، اما به دلیل دشواری اندازه‌گیری زیان معنوی و تقویم آن به پول و گاهی عدم امکان این اندازه‌گیری و سنجش آن با پول ، و یا مرسوم نبودن چنین ارزیابی در نظام‌های مختلف حقوقی ، در خصوص امکان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اکثر کشورها ، این نوع خسارت ، نیز مشمول قاعده‌ی جبران خسارت دانسته شده است . و از این حیث تفاوتی با خسارت‌های مالی ندارد . ولی در برخی کشورها به طور صریح غیر قابل جبران اعلام گردیده ، یا حداقل در امکان جبران آن تردید شده است . در نظام حقوقی ما نیز ، نسبت به امکان جبران این گونه خسارتها و حدود و ثغور آن ابهام جدی وجود دارد و درپاره‌ای از اظهار نظرها که از سوی مراجع قانونی چون شورای نگهبان و شورای عالی قضایی سابق مبنی بر عدم امکان جبران این خسارت به طریق مادی و مغایرت آن با موازین شرعی شده است ، این تردید را بوجود آورده که امکان مطالبه‌ی خسارت معنوی وجود ندارد . هر چند شریعت مقدس اسلام براساس اصول و قواعد کلی از جمله قاعده‌ی « لاضرر و لاضرار فی الاسلام » و قاعده نفی عسر و حرج ، ایراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص چه ضررهای مادی و چه ضررهای معنوی به طور کلی ممنوع نموده است . بر همین اساس چگونه ممکن است به جبران خسارتهای مادی تاکید داشته باشد ، اما توجهی به خسارت معنوی و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟

فهرست مطالب:
مقدمه
بخش اول : کلیات
فصل اول : مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی 
مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی
۱-۱-۱- معنی لغوی خسارت
۱-۱-۲- معنی اصطلاحی خسارت
۱-۱-۳- انواع تقسیمات خسارت و معیار آن
الف – خسارت ناشی از نقض قرارداد
ب- خسارت ناشی از تقصیر غیر قراردادی یا عمل نامشروع
ج- خسارت ناشی ازارتکاب جرم
۱-۱-۴- ملاک تشخیص خسارت مادی از معنوی
۱-۱-۵- تعریف خسارت معنوی
۱-۱-۶- تقسیمات خسارت معنوی
۱-۱-۷- پیشینه‌ تاریخی مفهوم خسارت معنوی در اسلام و قوانین کهن
۱-۱-۸- پیشینه تاریخی خسارت معنوی در حقوق ایران
۱-۱-۹- نگاهی تاریخی به خسارت معنوی در فرانسه
مبحث دوم : ارکان مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی و شرایط مطالبه آن
۱-۲-۱- وجود ضرر
۱-۲-۲- ارتکاب فعل زیانبار نامشروع
۱-۲-۳- رابطه سببیت بین فعل زیانبار نامشروع و خسارت موجود
۱-۲-۴- دفاع مشروع
۱-۲-۵- اجرای حکم قانون یا مقام صلاحیت‌دار
۱-۲-۶- اجبار
۱-۲-۷- اضطرار
۱-۲-۸- اجرای حق
۱-۲-۹- شرایط ضرر قابل جبران در خسارت معنوی
الف –خسارت باید قطعی و مسلم باشد
ب- خسارت باید مستقیم باشد
ج – خسارت باید جبران نشده باشد
د- خسارت باید قابل پیش‌بینی باشد
مبحث سوم : مبانی مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی
۱-۳-۱- نظریه تقصیر
۱-۳-۲- ایرادها به نظریه‌ی تقصیر
۱-۳-۳- نظریه خطر
۱-۳-۴- ایرادها به نظریه خطر
۱-۳-۵- نظریه تضمین حق
۱-۳-۶- نظریه مختلط
۱-۳-۷- مبانی مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت معنوی درحقوق موضوعه
ایران و فرانسه
۱-۳-۸- فقه و حقوق اسلامی و نظریه تقصیر و نظریه خطر
فصل دوم : مسئولیت ناشی از خسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های دکترین‌های
حقوقی فرانسه
مبحث اول : خسارت معنوی در حقوق اسلام
۲-۱-۱- مستندات و مدارک قاعده لاضرر
۲-۱-۲- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوی
۲-۱-۳- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوی
۲-۱-۴- شمول لفظی قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ی خسارت معنوی
۲-۱-۵- قاعده نفی عسر و حرج و جبران خسارت معنوی
۲-۱-۶- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوی
۲-۱-۷- قاعده اتلاف و تسبیب
۲-۱-۸- وجوه افتراق و اشتراک ، اتلاف و مباشرت و تسبیب
۲-۱-۹- قاعده غرور
۲-۱-۱۰- بنای عقلا و جبران خسارت معنوی
مبحث دوم : مفهوم و ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی
۲-۲-۱-معنای دیه در لغت واصطلاح فقه و حقوق
۲-۲-۲- پیشینه‌ی تاریخی دیه
۲-۲-۳- ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی
۲-۲-۴- مطالبه‌ی خسارت‌های معنوی زاید بر دیه
مبحث سوم : تعزیر و جبران خسارت معنوی
۲-۳-۱- معنای تعزیر در لغت و اصطلاح فقه
۲-۳-۲- مفهوم و ماهیت تعزیر و جبران خسارت معنوی
۲-۳-۳- تعزیر مالی کیفر خصوصی یا جبران خسارت معنوی
۲-۳-۴- تعزیر مالی دردهای جسمانی ناشی از جنایت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشی از سب
مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امکان جبران مالی خسارت معنوی
۲-۴-۱- معنای قصاص در لغت و اصطلاح فقه
۲-۴-۲- مفهوم و ماهیت قصاص و امکان جبران مالی خسارت معنوی
۲-۴-۳- معنای قذف در لغت و اصطلاح فقه
۲-۴-۴- ماهیت حد قذف و احکام قذف
۲-۴-۵- امکان تبدیل حد قذف به جبران مالی خسارت معنوی
۲-۴-۶- ایلاء و خسارت معنوی
مبحث پنجم : دیدگاه فقهای اسلام در جبران مالی خسارت معنوی
۲-۵-۱- نظریه‌ی عدم جواز جبران مالی خسارت معنوی
۲-۵-۲- نظریه مالی
۲-۵-۳- نظریه امکان جبران خسارت مالی
مبحث ششم : خسارت معنوی دراندیشه‌های حقوق فرانسه
۲-۶-۱- اصول نظریه‌ی امکان جبران مالی خسارت معنوی
۲-۶-۲- اصول نظریه‌ی امکان جبران خسارت معنوی
بخش دوم : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن
فصل سوم : مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی
مبحث اول : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه
۳-۱-۱- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون اساسی
۳-۱-۲- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در مسئولیت مدنی
۳-۱-۳- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق مدنی
۳-۱-۴- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون آیین دادرسی کیفری
۳-۱-۵- خسارت معنوی در آئین دادرسی مدنی
۳-۱-۶- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق اداری
۳-۱-۷- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون مجازات اسلامی
۳-۱-۸- موضع قوانین مطبوعات نسبت به ایراد خسارت معنوی
مبحث دوم : مصادیق خاص خسارت معنوی در مطبوعات
۳-۲-۱- توهین به اشخاص و افترا به وسیله مطبوعات
۳-۲-۲- توهین به مقدسات در مطبوعات
۳-۲-۳- توهین به مقامات رسمی در مطبوعات
۳-۲-۴- خسارت معنوی در رسانه‌ها
۳-۲-۵- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه دیگر
مبحث سوم : مصادیقی از افعال زیانبار خسارت معنوی
۳-۳-۱- تجاوز به حق معنوی پدید آورنده
۳-۳-۲- تجاوز به حق مخترع
۳-۳-۳- سوء‌استفاده از اسم تجارتی
۳-۳-۴- سوء استفاده از طرح و مدل‌های صنعتی
۳-۳-۵- رقابت نامشروع یا رقابت مکارانه
۳-۳-۶- خسارت تأخیر تأدیه
۳-۳-۷- بازداشت قانونی
۳-۳-۸- لطمه به عواطف و احساسات
۳-۳-۹- غصب نام خانوادگی
۳-۳- ۱۰- سلب آزادی
۳-۳-۱۱- به هم زدن وصلت
مبحث چهارم: ایراد خسارت معنوی به جمع نامحصور
۳-۴-۱- ایراد خسارت معنوی به سندیکاها
۳-۴-۲-ایراد خسارت معنوی به انجمن‌ها
مبحث پنجم : کودکان و خسارت معنوی
۳-۵-۱- مسئولیت کودکان در فقه و حقوق اسلامی
۳-۵-۲- جبران ضرر و خسارت به عهده ی کیست
الف ) تقصیر سرپرست
ب) عدم تقصیر سرپرست
فصل چهارم : روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد مستحق مطالبه‌ی آن 
مبحث اول : راههای جبران انواع خسارت معنوی
۴-۱-۱- نگاه کلی به روش‌های جبران خسارت معنوی
۴-۱-۲- انواع جبران خسارت معنوی
۴-۱-۳- اعاده وضعیت سابق یا روش عینی
۴-۱-۴- پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راه دادن معادل
۴-۱-۵- جبران خسارت به روش نمادین و اسمی
۴-۱-۶- پرداخت غرامت کیفری و تنبیهی
مبحث دوم :نحوه‌ی ارزیابی و تعیین میزان انواع خسارت معنوی
۴-۲-۱- نحوه‌ی ارزیابی خسارت معنوی و تفاوت تألم پذیری افراد
۴-۲-۲- روش تعیین مبلغ جبران خسارت
۴-۲-۳- ملاک زمان ارزیابی
۴-۲-۴- ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب
۴-۲-۵- ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیب‌های جسمی
۴-۲-۶- روش‌های جبران خسارت معنوی در لطمه‌های روحی
مبحث سوم : مطالبه‌ی خسارت معنوی
۴-۳-۱- افراد مستحق مطالبه‌ی خسارت معنوی
۴-۳-۲- مطالبه خسارت معنوی وارده به متوفی از ناحیه‌ی وراث وبازماندگان زیان دیده
۴-۳-۳- مطالبه‌ی خسارت معنوی وارده قبل ازفوت متوفی
۴-۳-۴- نظریه‌ی عدم امکان انتقال حق مطالبه‌ی خسارت معنوی به ورثه
۴-۳-۵- نظریه‌ی انتقال حق مطالبه‌ی ورثه درصورت مطالبه زیان دیده قبل از فوت
۴-۳-۶- نظریه‌ی امکان انتقال حق مطالبه به ورثه
۴-۳-۷- دعوای مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از فوت مجنی علیه ازناحیه وراث
۴-۳-۸- مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از جرح منجر به فوت مجنی علیه ازناحیه وراث به عنوان قائم مقام او ۲۴۷
۴-۳-۹- قوانین و رویه‌های قضایی در زمینه‌ی مطالبه جبران خسارت شخصی
مبحث چهارم : اسباب رفع یا کاهش مسئولیت مدنی در خسارت معنوی
۴-۴-۱- اسباب معافیت
۴-۴-۲- قوه قاهره یا حوادث پیش‌بینی نشده
۴-۴-۳- تقصیر زیان دیده
۴-۴-۴- رضایت زیان دیده
نتیجه‌گیری و پیشنهاد
۵-۱- نتیجه‌گیری
۵-۲- پیشنهادات
۱- فهرست منابع
الف – کتب فارسی
ب – پایان نامه‌های فارسی
ج – قوانین
د – نشریات فارسی
۲ – کتب عربی
۳ – منابع لاتین
الف – کتب فرانسه
چکیده انگلیسی