چکیده

ایتالیا سرزمین چندان وسیعی نیست . چکمه‌ای یک لنگه در گوشه‌ای از قاره‌ی اروپا . اما با چابک‌سوارانی چون (( دانته)) و ((بوکاچو)) و ((پترارکا)) در آن سوی سده‌های دور و ادبیات پاره‌ای از کشورها ، خصوصا با زبانی غیر از زبان‌های رایج ، مهجور باقی می‌ماند و گنجینه‌ای پربها ، پیش چشم هیچ مشتاقی گشوده نمی‌شود . آن هم ادبیاتی همچون ادبیات ایتالیایی که چه در شعر و یا داستان در عرصه‌ی جهان حضوری چشمگیر داشته و بسیاری از آثار ادیبان ایتالیایی ، زیر ساخت شهره‌ترین آثار ادبی جهان گشته و بسیاری از جوایز جهانی از جمله نوبل را از آن خود کرده است . این کم‌اقبالی ، نه تنها برای ادبیات ایتالیایی که نصیب ادبیات بسیاری از دیگر کشورها نیز شده است .

در گستره ادبیات ، شعر ، پیشتاز فعالیتهای ادبی گردید و به لحاظ حضور شاعران سیسیلی ، شعر هنری ، شکوفایی خود را در تمام ایتالیا توسعه داد . اما نمی‌بایست فراموش کرد که عده‌ی شاعران و نویسندگان این قرن و حتی بعد از این به زبان لاتین، همچنان در اکثریت قرار داشت .

واژه های کلیدی: زبان ایتالیایی، فرانچسکو دَسی زی، دانته الیگیئری، آنجلو پولیتزیانو

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

فهرست مطالب

مقدمه     ۱
ادبیات ایتالیا از آغاز     ۳
اولین سند زبان ایتالیایی     ۵
قرن سیزدهم     ۶
فرانچسکودسی زی     ۹
فازانی     ۱۰
یاکوپونه دتودی     ۱۱
گوئیدوکاوالکانتی     ۱۲
چکوآنجوله ری     ۱۳
مارکوپولو     ۱۳
قرن چهاردهم     ۱۴
دانته الگیئری     ۱۵
آثاردانته به زبان ایتالیایی     ۱۷
آثاردانته به زبان لاتین     ۱۸
کمدی الهی     ۱۹
فرانچسکوپترارکا    ۲۱
آثارپترارکابه زبان لاتین     ۲۲
آثارپترارکابه زبان ایتالیایی    ۲۳
جووانی بوکاچو    ۲۵
آثار بوکاچو به زبان ایتالیایی     ۲۶
آثار بوکاچوبه زبان لاتین     ۲۹
نویسندگان کم اهمیت قرن چهاردهم     ۳۰
فرانکوساکت تی     ۳۰
سنتا کاته رینا دسیئنا    ۳۱
دینوکمپانی     ۳۱
جووانی ویلاّنی     ۳۲
قرن پانزدهم     ۳۳
لورنتزوالا     ۳۵
جووانی پونتانو    ۳۵
شعرمیانه ی قرن پانزدهم     ۳۵
لونتزودی مه دیچی     ۳۶
آنجلوپولیتزیانو    ۳۷
نثرنویسان نامی قرن پانزدهم     ۳۸
یاکوپوساناتزارو     ۳۹
لئوناردوداوینچی    ۳۹

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

مقدمه

ایتالیا سرزمین چندان وسیعی نیست . چکمه‌ای یک لنگه در گوشه‌ای از قاره‌ی اروپا . اما با چابک‌سوارانی چون (( دانته)) و ((بوکاچو)) و ((پترارکا)) در آن سوی سده‌های دور و ((آریوستو)) و ((متاستازیو)) در میانه‌ی راه و ((ورگا)) و ((کاپوآنا)) این سوتر و در قرن حاضر بزرگانی چون : ((ازوه‌و)) ، ((پیراندللو)) ، ((بوتزاتی)) ، ((پاوه‌ز)) و چه بسیار نام‌های آشنا و ناآشنایی که خود ، نمایه‌ای طولانی است از تفکر و اندیشه ، آن هم در دوره‌های پرآشوب سیاسی و اجتماعی ایتالیای پراکنده و حتی ایتالیای متحد پس از سالهای ۱۸۱۵ .

ایتالیا را بیش از همه با نوابغ هنری‌اش می‌شناسیم . با نقاشانی چون : ((جوتو)) ، ((میکل آنجلو)) ،‌((داوینچی)) ،‌ (( بوتیچللی)) و با پیکرتراشانی چون‌ :‌ (( برنینی)) و باز هم ((میکل آنجلو)) ،‌ با ((کمدیا دل آرته)) و ((گلدونی)) در تئاتر و با ((وردی)) ، ((پاگانی‌نی)) و ((روسینی)) در موسیقی و درسینما با سرآمدانی چون: ((دسیکا)) ، ((فللینی)) ، ((پازولینی)) و آثاری معظم در معماری تمامی طول تاریخ این کشور . آشنایی با مشاهیر – که شمارشان از حد بیرون است – از طریق آثاری است ،‌ بیش‌‌تر ، دیداری و شنیداری . مقولاتی بی‌رنج برگردان کلام به کلام .

اما داستان ، حکایت دیگری است که در صورت بهترین ترجمه نیز ، معادل اصل نخواهد شد . و شعر ، بیش از داستان ، ترجمه‌ناپذیر . در حالی که نه ((داوود)) میکل آنجلو نیاز به ترجمه دارد و نه ((لبخند ژوکوند)) داوینچی و نه ((ریگلوتو))ی وردی . و فیلم با کمترین ترجمه ، دنیای وسیعی را پیش روی بیننده می‌گشاید . اما رهیافت شعر و ادبیات به سرزمینی دیگر با زبانی متفاوت ، نیازمند شکیبایی است و به همین دلیل ادبیات پاره‌ای از کشورها ، خصوصا با زبانی غیر از زبان‌های رایج ، مهجور باقی می‌ماند و گنجینه‌ای پربها ، پیش چشم هیچ مشتاقی گشوده نمی‌شود . آن هم ادبیاتی همچون ادبیات ایتالیایی که چه در شعر و یا داستان در عرصه‌ی جهان حضوری چشمگیر داشته و بسیاری از آثار ادبیات ایتالیایی ، زیر ساخت شهره‌ترین آثار ادبی جهان گشته و بسیاری از جوایز جهانی از جمله نوبل را از آن خود کرده است . این کم‌اقبالی ، نه تنها برای ادبیات ایتالیایی که نصیب ادبیات بسیاری از دیگر کشورها نیز شده است .

ادبیات ایتالیا از آغاز

روم با گستردن هرچه بیشتر مرزهایش ، زبان خود را به عنوان مهم‌ترین وسیله‌ی اتحاد معنوی و سیاسی بر مردم مغلوب تحمیل کرد . اما برخی از سرزمین‌ها چون یونان ، با وجود غلبه سیاسی روم بر آنان ، از پذیرش زبان لاتین سرباز زدند و به مقابله با آن برخاستند .

گویشی که در ایالات امپراتوری نشر یافت ، نه زبان لاتینی ادبی ، بلکه زبانی محاوره‌ای و عامیانه بود که روانی و سلاست بسیار و دستور زبان کم‌قاعده از مختصات بارز آن به شمار می‌رفت و تحت حاکمیت زبان‌های محلی ، از ناحیه‌ای تا ناحیه‌ی دیگر ، دچار تغییرات و تحولاتی می‌گشت .

زمان و چگونگی تغییر و تحول زبان لاتین در داخل و خارج ایتالیا و تبدیل آن به زبان‌های رمانس (زبان‌های رومی) چندان مشخص نیست . اما آشکار است که این تکوین زبان ، با سقوط امپراطوری روم شرقی ، تسریع گردید .

با تضعیف قدرت مرکزی روم ، زبان لاتین عامیانه بر اساس پیچیدگی‌های لهجه‌ای ، دچار تحولات سریع و پی در پی شد و از زبانی واحد ، به تدریج به زبان‌های دیگر تغییر شکل داد ؛ که همه ، ریشه در زبان لاتین داشته و نام رمانس و یا نئولاتین را بر خود گرفتند و امروزه به دو گروه زبان‌های شرقی و غربی تقسیم می‌شوند .

زبان‌های شرقی ، خود به رومانیایی ، ایتالیایی ، رومانچو یا لادینو (که در ناحیه‌ای از سوئیس و در ((فری یولی))[۱] به آن سخن می‌گویند )، و زبان‌های غربی به ((پروونسی))[۲] ، فرانوسی ، اسپانیایی و پرتغالی تقسیم می‌شوند .

زبان ایتالیایی به گروه زبان‌های نئولاتین یا رمانس که کناره رود گنگ تا اقیانوس اطلس را دربر می‌گیرد و از خانواده‌ی بزرگ زبان‌های هند و اروپایی است تعلق دارد و از تغییر شکل زبان لاتین پدید آمده است .

الفبای زبان ایتالیایی با تقسیم به گویش‌های عدیده در نواحی گوناگون ، سوای برگرفتن برخی حروف از زبان‌های یونانی ، آلمانی و عربی ، ریشه در زبان لاتین دارد و حتی ویژگی‌های مورفولوژی (تاریخ تحولات لغوی) و صرف و نحو آن نیز با زبان لاتین عامیانه مرتبط است .

تا آنجایی که مربوط به مشخص‌ترین تغییرات زبان ایتالیایی ، با گذر از زبان لاتین می‌شود (سوای تغییرات آوایی و حذف حروف بی‌صدا از انتهای کلمه ، مثل bonus به buono به معنای خوب ، و یا Calidus به Caldo به معنای گرم) می‌توان به نکات زیر اشاره کرد :‌

۱- حذف حالت خنثی

۲- الحاق حرف تعریف مشتق از لاتین (illud , illo , ille) که با الصاق به حروف اضافه ، حروف اضافه‌ی حرف تعریف‌دار را می‌سازند .

۳- در فعل ، حذف شکل مستقل غیرفعال و تشکیل افعال مرکب از طریق اضافه‌شدن افعال کمکی و اضافه‌شدن گذشته‌ی نزدیک ، گذشته‌ی دور و شرطی .

۴- شکل تازه‌ای از قید با اضافه‌کردن (-mentee)

دلیل شکل‌گیری آرام زبان و ادبیات ایتالیایی ، مثلا نسبت به زبان فرانسوی ، صرفا به لحاظ حیثیت و اعتبار زبان لاتین در ایتالیا و اعتقاد به این زبان به مثابه تنها زبان قانونمند و قابل نگارش قابل توضیح است .

اولین سند زبان ایتالیایی

نوشته‌ای که برای اولین بار به زبان ایتالیایی در قبال زبان لایتین مورد استفاده قرار گرفت ، فرمانی از فرقه ((سن بنه دتّو ))۱ متعلق به سال ۹۶۰ پس از میلاد مسیح است.

به زبان لاتین :

Sao ko kelle terre , per kelle fini queki contene , trenta anni le possette parte sancti Benediti

به زبان ایتالیایی:

So che quelle terre , per quei confini  che qui contiene , trenta anni le possedette la parte di san Benedetto

می‌دانم آن سرزمین‌ها ، به خاطر آن حدودی که اکنون دارد ، برای مدت سی‌سال در اختیار سن بنه‌دتو بوده است .

در آن هنگام هیچ کس نمی‌اندیشید که این اعلامیه به عنوان اولین سند با‌ارزش زبان مکتوب عامیانه‌ی ایتالیا تلقی خواهد شد و کلمات آن به عنوان اولین کلمات زبان ایتالیایی همواره برجای خواهند ماند.

پس از ۱۰۰۰ سال میلادی ، اسناد دیگری چون کتیبه‌ی ((سن‌کلمنته ))۱ در روم (آخرین سال‌های قرن یازدهم) و اعتراف‌نامه‌ی ((نورچا ))۲ (نیمه‌ی دوم قرن یازدهم)) و کاغذ ((فابریانزه ))[۳] (۱۱۸۶) ظاهر گردید . اما باید افزود که اولین تجلیات مکتوب و هنری این زبان به دهه‌ی سوم قرن سیزدهم تعلق دارد .

قرن سیزدهم

از چهره‌های معتبر سیاسی این قرن ((فدریکوی دوم))[۴] است. او در سال ۱۱۹۴ به دنیا آمد و در سال ۱۲۵۰ در گرماگرم جنگ ایتالیا با پاپ‌ها و شهرهای شمال کشور درگذشت . قصد فردریکوی دوم ، استیلا بر تمام ایتالیا ، در هم شکستن خودمختاری فئودال‌های سیسیل و جنوب کشور بود ؛ چراکه ایتالیا در این زمان به چند حکومت خودمختار تقسیم شده بود .

در قرن سیزدهم ، شمال ایتالیا از بخش‌های ثروتمند این کشور به‌حساب می‌آمد و برخی از خانواده‌های بزرگ مثل ((استنزی))۱ در ((فررارا))۲ ، ((اسکالیجه‌ری))۳ در ((ورونا))۴ و ((ویسکونتی))[۵] در ((میلان))[۶] ، اقتدار و حکومت خود را اعمال می‌کردند.

با پیشرفت سیاسی و اقتصادی ، مراکز فرهنگی رایج گردید و در شهرهای مختلف ، تحصیلات پایه گرفت و به درخواست فدریکوی دوم ،‌ دانشگاه‌های ((پادووا))۷ (۱۲۲۲) و ناپل (۱۲۲۴) و دانشگاه‌هایی دیگر در رم و برخی شهرهای دیگر تاسیس شد .

در زمینه‌ی مذهبی ، در حالی که ((اسکولاستی‌یسم)) ۸ (شیوه تعلیم و فلسفه مذهبی قرون وسطی) به بالاترین قلل تعلیمات ((تومازو دکوئینو))۹ ]توماس آکونیاس[ رسید ، دو فرقه‌ بزرگ ((سن دومنیکو))۱۰ و ((سن فرانچسکو دسی‌زی))۱۱ ]سن فرانسیسکوی آسیزی[ ( که دارای اهمیت فراوانی در تاریخ کلیساست) و به سال ۱۲۶۰ انجمن برادری ((فلاجل لانتی))۱۲ (به معنی تازیانه زن‌ها ، که برای تطهیر ، تزکیه و بخشوده‌شدن از گناهان ، بر خود تازیانه می‌زدند و ریشه در شهر ((اومبریا)) ۱ داشت و سپس به تمام ایتالیا و حتی آن سوی آلپ نفوذ کرد) شکل گرفت.

در گستره ادبیات ، شعر ، پیشتاز فعالیتهای ادبی گردید و به لحاظ حضور شاعران سیسیلی ، شعر هنری ، شکوفایی خود را در تمام ایتالیا توسعه داد . اما نمی‌بایست فراموش کرد که عده‌ی شاعران و نویسندگان این قرن و حتی بعد از این به زبان لاتین، همچنان در اکثریت قرار داشت .

در هنرهای تجسمی ، شیوه‌ی (رومانیک) یا رومی تا به تعالی رسیدن شیوه ((گوتیک)) در قرن چهاردهم اقتدار خود را حفظ کرد و در مجسمه‌سازی هنرمندانی چون ((نیکولا پیزانو)) و ((آرنولفو دی کامبیو)) و در نقاشی ، ((چیمابوئه))۲ با هنری که دارای معیارهای انسانی‌تر بود و چشم‌ها را از آسمان به سمت زمین می‌کشاند ، خود نمایاند .

ادبیات نیز در این قرن همزمان در تمامی نواحی ایتالیا به منصه ظهور رسید . اما بیش‌ترین حاصل و نتیجه ، از آنِ ایالات اومبریا ، سیسیل و ((توسکانا))۳ بود . لازم به ذکر است که اومبریا به خاطر اشعاری با گرایش‌های مذهبی ، متأثیر از سروده‌های فرانچسکو دَسی زی ، وجوهی متفاوت از سایر نقاط ایتالیا دارد .

فرانچسکو دَسی زی

۱- Friuli ناحیه ای در ایالت ونیز ، شمال شرقس ایتالیا . تا سال ۱۹۱۹ جزو کشور اتریش بود .

۲- Provenza  استانی در جنوب فرانسه

۱-  San Benedetto فرقه ای مذهبی که شخصی به همین نام آن رادر سال ۵۲۹ تأسیس کرد .

San Clemente  ۱-

۲- Norcia شهری در استان اومبریا

۳- fabrianese  کاغذی معروف ، منسوب به شهر فابریانزه ، ازشهرهای ایتالیا

۴- Federico II

۱-tensi

۲- Ferrara  شهری در شمال شرقی ایتالیا در ناحیه امیلیا در کنار رودِ « پو» .

۳- Scaligeri

۴- Verona

۵- Visconti

۶- Milano  شهری صنعتی و بازرگانی در شمال ایتالیا .

۷- Padova

۸- Scolasticismo

۹- Tomaso dAquino

۱۰- San Domenico : فرقه ی مذهبی مسیحی که در سال ۱۲۰۶ قدیسی به همین نام آن را تأسیس کرد .

۱۱- San Francesco

۱۲- Flagellanti

۱-Umbria

۲-Cimabue  نقاش ایتالیائی ( ۱۳۰۲-۱۲۷۲)

۳- Toscana  یکی از استادان های واقع در مرکز ایتالیا که مرکز آن فلورانس است .