+

بخشی از متن :

مقدمه :
خانواده نخستین پایگاه فرد برای زندگی و مهم‌ترین مبنای تشکیل دهنده جامعه است. خانواده، به‌خصوص در ایام گذشته به‌طور مستقیم علاوه بر نیازهای خود، تأمین‌کننده قسمتی از نیازهای جامعه نیز بود که این نقش با گذشت زمان از عهده تمام افراد خانواده خارج شد و بر دوش یک یا چند تن از آن‌ها افتاد.
از لحاظ اجتماعی خانواده اساسی‌ترین عامل تولید و مصرف کالاها و خدمات در جامعه است و مسئولیت عمده‌اش بقای نسل می‌باشد و برای انجام این مسوولیت مهم نیازمند تکاپوی اقتصادی بسیار زیاد است و اساس فعالیت‌های اقتصادی اجتماع نیز انجام مسوولیت‌های مهم خانواده است و برای همین است که اقتصاددانان خانواده را بنیان زندگی اقتصادی جوامع می‌دانند، ازجمله ارسطو که اقتصاد را علم خانه‌داری می‌دانست و اصولاً کلمه اقتصاد مشتق شده یونانی اقتصاد و خانواده است که امروزه این گرایش با عنوان اقتصاد خانواده و اقتصاد خانه، یکی از شاخص‌ترین گرایش‌های اقتصاد در دنیا می‌باشد.
اقتصاد خانواده در گذر تاریخ
از زمان ارسطو تاکنون، اقتصاد خانواده و حتی بنیان تشکیل آن، دگرگون شده است. بر این باور شاید لزومی در پرداختن به اندیشه متفکران اعصار گذشته در این باب احساس نشود، اما بازنگریستن در آراء این اندیشمندان جوهرها و ذات برخی نهادها را همچون خانواده و موارد مربوط به آن مثل اقتصاد آن چنان آشکار میسازد که شاخ و برگهائی را که در طول زمانی بر آنها اضافه شده، به یکباره هرس میکند. بنابراین، از فن تدبیر منزل تا اقتصاد خانواده اگرچه راه و زمان طولانی سپری شده اما اقتصاد خانواده، با اندکی تسامح همان فن تدبیر منزل همراه با فن بهدست آوردن مال است. بدیهی است که ابزارهای انسان امروزی برای بهزیستن با ابزارهای انسان قرون گذشته، تفاوتهای شگرفی یافته، اما اگر مهمترین اهداف آنها را در بهزیستن و نیل به خیر و فضیلت بدانیم – یعنی زندگی در رفاه اقتصادی بیشتر همراه با پایبندی به برخی اصول اعتقادی – تقدس این اهداف دستخوش دگرگونی نشده است؛ هر چند رنگ و ظاهری متفاوت یافته یا تعابیر متفاوتی از آنها ارائه شده است.
بهعنوان نمونه، همانطور که اشاره رفت، ارسطو قرنها قبل از میلاد مسیح و بهزیستن و تدبیر منزل تأمل میکند. ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بر حق برخورداری از استاندارد موردنیاز زندگی برای تندرستی و رفاه خود و خانواده از جمله خوراک، پوشاک، مسکن و مراقبتهای پزشکی و خدمات اجتماعی تأکید میکند.
اما قسمت غمانگیز و تراژدیک این گذار تاریخی آنجا آغاز میشود که علیرغم این همه پایفشاریهای علمی و اخلاقی درباره اقتصاد، خانواده، استاندارد زندگی و مقولاتی دیگر از این دست، هنوز هم هستند انسانهائی که فرسنگها پائینتر از خط فقر زندگی میکنند و همانطور نیز میمیرند.
ارکان اقتصاد خانواده:
هر خانواده ای از منابع متعدد درآمد کسب می‌کند که این درآمد محدود است یعنی مقدار معینی است و به هر مقدار که اراده کند، در اختیارش نیست و در عوض مخارجی دارد که برای انجام آن از درآمدهای‌اش استفاده می‌کند. افراد برای ادامه زندگی به کالاهای زیادی نیاز دارد و باید درآمدش را به مصرف انواع کالاهای مورد نیازش مثل خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش، تفریحات و… اختصاص دهد. درست است که نیازهای افراد بی‌نهایت است؛ اما همان‌طور که شما هم بارها در زندگی با آن برخورد کرده‌اید، درآمدهای خانواده محدود است و همیشه مقدار محدودی از نیازهایش را می‌تواند برآورده کند. این‌جا اولین سوال در مبحث اقتصاد خانواده به‌وجود می‌آید و آن این است که: چگونه این درآمد را باید به مصرف انواع کالاها و خدمات اختصاص دهد؟
اصل هنر اقتصاد هم چگونگی تخصیص منابع محدود در دسترس جهت تأمین نیازهای محدود انسان‌ها است. مدیریت منابع مالی خانواده از مهم‌ترین وضایفی است که اغلب برعهده زنان مدیر و باتدبیر است.
ما در طول زمان کالاهای بسیاری را مصرف می‌کنیم. برخی از این کالاها، مثل خوراک و پوشاک، برای زندگی افراد لازم و ضروری هستند و برخی دیگر مثل انواع تفریحات و تجملات و… جزو کالاهای لوکس به‌شمار می‌روند.
تنظیم دخل و خرج در خانواده :
تنظیم دخل و خرج یک خانواده کار دشواری است که از پیچیدگی‌های عجیبی نیز برخوردار است. صرفه جویی نخستین شیوه ای است که در وهله نخست در ذهن‌ها تداعی می‌شود، اما همه روشها در صرفه جویی خلاصه نمی شود. واقع بینی مهمترین نکته ای است که باید به آن توجه کرد، وقتی تنظیم وضعیت اقتصادی خانواده بر اساس آرمان هایی که اغلب زیاده خواهانه است، انجام می‌شود مشکلات عدیده رخ می‌نماید. بنابراین یکی از بهترین روشها تنظیم دخل و خرج بر اساس واقعیات موجود زندگی است که میزان درآمد، رکن اساسی آن را شکل می‌دهد.
بدیهی است کسانی که میزان درآمدشان با افزایش تورم و باقی قضایا زیاد می‌شود، برای تصمیم‌گیری آسان تر وارد حوزه عمل خواهند شد، اما افرادی که حقوق ثابت دارند، باید بر اساس تاکتیک‌های مفید و موثر در اقتصاد خانواده گام بردارند. یکی از این تاکتیک‌ها کاهش هزینه هاست. این روش در شرایطی که همه چیز بر روال عادی حرکت می‌کند، کاربرد دارد. به بیان بهتر وقتی شرایط نامتعادل و درآمد ثابت است، اولین روشی که به ذهن می‌رسد، کاهش هزینه‌های جاری است. در این زمان است که واژه «بهره وری» تجلی می‌یابد. کاهش هزینه‌ها می‌تواند با تغییر در حمل و نقل و سفرهای درون شهری آغاز شود، خودروی شخصی در پارکینگ بماند و استفاده از تاکسی جای آن را بگیرد. حتی اگر وضعیت همچنان تغییر نیابد، باید استفاده از اتوبوس جایگزین تاکسی شود. گرچه با این تغییر رویه ممکن است در برخی موارد اتلاف وقت بیشتری به دنبال داشته باشد، اما «وقت» و «زمان» چه ارزشی دارد وقتی در اثر کاهش هزینه سفر درون شهری می‌توان یک ساندویچ نوش جان کرد؟
اما کاهش هزینه‌ها با روش‌های دیگری نیز امکانپذیر است. به عنوان مثال استفاده صحیح از یخچال و فریزر به ماندگاری آن کمک شایانی می‌کند. در این ارتباط باید در این وسایل سرمازا کمتر باز و بسته شود، مواد غذایی داخل آن بدرستی چیده شود، مواد داغ داخل آنها قرار نگیرد، نظافت بموقع و یخ زدایی از آن هم فراموش نشود. بدین ترتیب می‌توان امید داشت که عمر این وسایل ضروری بیشتر شده و کمتر نیازمند تعمیر یا تعویض هستند. راه دیگری که بر اقتصاد خانواده اثر مثبتی بر جای می‌گذارد، انتخاب کالای مناسب هنگام خرید است. به قول انگلیسی‌ها «ما آنقدر پولدار نیستیم که جنس ارزان قیمت بخریم.» یا به قول خودمان: «هیچ گرانی بی حکمت نیست و هیچ ارزانی بی علت.» چنین اجناسی به طور حتم عمر کوتاهی دارند و پس از گذشت زمانی اندک قابل استفاده نخواهند بود. برای آگاهی از کیفیت اجناس، بهترین راه، تحقیق، پرس و جو و بررسی کامل پیش از خرید است.
صرف نظر کردن از عملکردهای غیرضروری نیز از جمله تاکتیک‌های تنظیم اقتصاد خانواده است. با نگاهی به دور و بر می‌توان از صرف هزینه‌های زاید و دردسرساز جلوگیری کرد. به عنوان مثال هنگام عروسی جوانان می‌توان از تجملات صرف نظر کرد و مراسمی به غایت ساده و در عین حال دلنشین و خاطره انگیز را سامان داد. چنین شیوه ای امروزه حتی در پیشرفته ترین کشورهای جهان و میان خانواده‌های متمول نیز دیده می‌شود. به علاوه خرید تمامی اثاثیه منزل از سوی عروس خانم و تهیه خانه از سوی آقای داماد نیز مشکلی است که معضل ازدواج را به کوهی غیر قابل گذر بدل کرده است. از دیگر عملکردهای غیر ضروری، خوردن غذا در رستوران‌ها بویژه از نوع پرتجمل آن است. می‌توان این تصمیم را به حداقل خود رساند و به جای آن به صرف غذای مطبوع در خانه دل بست. گرچه برخی ممکن است چنین روشهایی را نپسندند، اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که زندگی بر اساس واقعیات پیش می‌رود و بهتر است که بر این اساس نیز دخل و خرج خانواده تنظیم شود.
دخل و خرج و احساس مسئولیت
حتماً شما هم خانواده هایی را دیده اید که با وجود درآمد معمول و متوسط با یک مدیریت کاملاً آگاهانه و برنامه ریزی شده به خواسته‌های بزرگ، مهم و متعدد خود مثل خرید خانه می‌رسند و همواره برای خالی نبودن دست خود در مواقع اضطراری، پس انداز اندکی نیز دارند. در مدیریت صحیح اقتصادی خانواده مجموعه کاملی از تجربیات، مهارت ها، ظرافت ها، هنر و علم گرد هم می‌آید تا منابع محدود برای پاسخگویی به نیازهای نامحدود بسیج شود.
دکتر «احمد روستا» اقتصاددان در تعریف مدیریت اقتصادی خانواده به اهمیت مدیریت، اقتصاد و خانواده اشاره می‌کند و می‌گوید: «اعضا در خانواده به عنوان یکی از عمیق ترین و صمیمی ترین نهادهای اجتماعی با استفاده از علم مدیریت به معنی استفاده بهینه از داشته‌ها و منابع گوناگون برای رسیدن به اهداف تعیین شده و اقتصاد به عنوان استفاده از منابع محدود برای رفع نیازهای نامحدود تلاش می‌کنند تا منابع درآمدی را به بهترین شکل ممکن تأمین و با استفاده از آن نیازهای خانواده را برای رسیدن به اهداف فردی و جمعی پاسخ دهند.
برنامه ریزی نخستین وظیفه مدیر اقتصادی
در هر مجموعه برای رسیدن به اهداف مشخص شده، ضرورت برنامه ریزی دقیق و منظم به خوبی احساس می‌شود. خانواده نیز به عنوان مجموعه ای متشکل از والدین و فرزندان با نیازهای متعدد و متنوع نیاز به برنامه ریزی بویژه در عرصه اقتصادی برای اداره و مدیریت صحیح اقتصادی در آن دارد.
دکتر روستا در این باره معتقد است: «واژه مدیریت، وظایف یک مدیر را به خوبی در ذهن تداعی می‌کند و برنامه ریزی به عنوان نخستین وظیفه یک مدیر، گام نخست در اجرای درست مدیریت اقتصادی خانواده است. برنامه ریزی به این معنی که چه چیزهایی را چگونه، برای دست یافتن به چه هدفی، چه موقع و کجا هزینه کنیم. هرگاه خانواده به این سؤالات ساده پاسخ‌های مناسب دهد منابع دخل و مجاری خرج بهتر شناسایی شده و نیازهای مادی پاسخ داده می‌شود.
وی می‌گوید: «مشخص شدن منابع برای پاسخ به نیازها یک گام مهم در مدیریت اقتصادی خانواده تلقی می‌شود. اگرچه واژه‌ها ساده به نظر می‌رسند اما در عمل کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند و در عمل مدیریت دخل و خرج چندان به چشم نمی آید.
احساس مسئولیت اعضای خانواده در دخل و خرج
گستردگی و تنوع نیازها در جامعه رو به گسترش امروز، باعث شده است نگاه سنتی حاکم بر خانواده که پدر، نان آور و دیگر اعضای خانواده، نان خور هستند، از خانواده امروز رخت برکنده است و خانواده به سمت دستیابی به منابع درآمدی بیشتر حتی الامکان توسط سایر اعضای خانواده حرکت می‌کند.
دکتر روستا با تأکید بر داشتن احساس مسئولیت در بین همه اعضای خانواده در دستیابی به منابع درآمدی بیشتر می‌گوید: «همواره از فرد خاصی (معمولاً پدر) در خانواده انتظار دخل و از همه اعضای خانواده انتظار خرج می‌رود. اما منطق اقتصادی حکم می‌کند در دخل و خرج یک خانواده همه احساس مسئولیت کنند تا به طور شایسته دستیابی به منابع درآمدی افزایش یابد و در مسیر درست خرج شود.
تنوع نگاه فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی
به نظر می‌رسد به تعداد خانواده‌ها مدیریت اقتصادی مختلف وجود دارد. به این معنی که خانواده‌ها براساس نگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلف خود، برای دخل و خرج خود برنامه ریزی می‌کنند.
دکتر روستا درباره نسخه مدیریت اقتصادی در خانواده‌ها می‌گوید: «نمی توانیم برای مدیریت اقتصادی خانواده‌ها به دنبال فرمول‌ها و مدل‌های پیچیده باشیم، گاهی افراد ساده و عادی آن چنان به خوبی مدیریت اقتصادی را در خانواده اعمال می‌کنند که برخی تحصیل کرده‌های رشته‌های اقتصاد و مدیریت توانایی آن را ندارند. درک موقعیت خانواده، تشخیص منابع و چگونگی تأمین آنها، شناخت نیازهای اولویت دار و تخصیص منابع جمعی خانواده در یک مسیر درست برای پاسخگویی به نیازها، مدیریت صحیح می‌طلبند که نباید از آن غفلت کرد.»
دکتر روستا اهمیت بهره وری در خانواده را مورد تأکید قرار داده و می‌گوید: بهره وری در اقتصاد خانواده نقش پررنگی دارد به این معنی که چگونه بتوانیم با منابع موجود نتیجه بهتر به دست آوریم. برای رسیدن به این امر مهم باید با استفاده از مجموع داشته‌های افراد خانواده به انواع نیازهای فرد فرد اعضای خانواده مناسب تر و بهتر از گذشته پاسخ داد.»

دانلود مقاله اقتصاد در خانواده

.

• مقدمه
• اقتصادخانواده درگذرتاریخ
• ارکان اقتصاد خانواده
• تنظیم دخل و خرج در خانواده
• دخل و خرج و احساس مسئولیت
• برنامه ریزی نخستین وظیفه مدیر اقتصادی
•  احساس مسئولیت اعضای خانواده در دخل و خرج
• تنوع نگاه فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی
• اسلام و مدیریت اقتصادی خانواده
• فرزندان و اقتصاد خانواده
•  راه هایی برای موفقیت اقتصادخانواده 
• منابع