گاو آهن یا خیش

 گاو آهن
گاو آهن یا خیش اولین وسیله ای است که معمولاً درتهیه بستر به کار می رود. در حال حاضر چهار نوع گاو آهن قابل تشخیص است : گاو آهن سوکی (moldboard plow) ، گاو آهن بشقابی (disk plow) ، گاو آهن قلمی (chisel plow) و گاو آهن ایرانی. کاربرد و نتایج کار این گاو آهن ها کم و بیش از یکدیگر متفاوتند.
گاو آهن سوکی شامل یک سطح خمیده و شیب دار به نام صفحه برگردان است که در جلو و پائین آن تیغه تیز و برنده ای بنام سوک واقع می باشد. سوک بطور مایل و با زاویه ای تنگ تر از ۹۰ درجه نسبت به جهت حرکت گاو آهن واقع است. ممکن است در جلو گاو آهن قطعه قمه ای شکل و یا یک دیسک به نام پیش بر کاردی قرار داشته باشد که به باز کردن و شکافتن خاک کمک می نماید. گاوآهن بوسیله تراکتور و یا دام کشیده شده و در خاک فرو می رود. ستونی از خاک که توسط سوک بریده می شود، بر روی صفحه برگردان بالا می رود و ضمن این که خاک از هم پاشیده می شود به سمت راست گاو آهن بر می گردد. گاوآهن هائی که توسط تراکتور کشیده میشوند از چند واحد گاو آهن تشکیل گردیده اند که بر روی شاسی مشترکی قرار دارند عرض کار هر واحد گاوآهن از ۱۸ تا ۴۵ سانتیمتر تغییر می کند.
گاوآهن سوکی خاک را بطورکامل زیر و رو کرده، خاک سطحی را به زیر و خاک عمقی را به سطح می آورد. این دستگاه بهترین وسیله برای دفن بقایای گیاهی و بازکردن ذرات خاک از یکدیگر است. در عین حال استفاده از گاوآهن سوکی نتایجی در بر دارد که ممکن است در بعضی شرایط مطلوب نباشند. آوردن خاک عمقی به سطح سبب اتلاف رطوبت خاک عمقی می گردد. چنین وضعی مناسب شرایط دیم کاری و یا محدودیت دسترسی به آب آبیاری نیست. به کارگیری گاوآهن سوکی در اراضی گاورو خاک را بصورت ذرات کوچکی در می آورد و خاک در معرض فرسایش آبی و بادی قرار می گیرد. هزینه کار این نوع گاوآهن نیز زیاد است. بطورکلی از گاو آهن سوکی هنگامی استفاده می شود که نرم بودن خاک تا عمق زیادی (که در اغلب موارد از ۳۰ سانتیمتر تجاوز نمی کند) ضروری بوده و اختلاط کامل بقایا با خاک هدف باشد.
هر واحد گاوآهن بشقابی یا دیسکی شامل صفحه ای بزرگ و کاسه ای شکل است به قطر ۵۰ تا ۹۵ سانتیمتر که در طول یک محور مرکزی می چرخد. ستونی از خاک که توسط لبه تیز بشقاب بریده می شود در سطح شیب دار بشقاب بالا رفته و ضمن این که از هم پاشیده می شود به سمت راست گاوآهن بر می گردد. معمولاً چند واحد گاو آهن بشقابی روی یک شاسی قرار دارند و دستگاه با تراکتور کشیده میشود. چون طی حرکت در زمین و در اثر نیروی ناشی از مقاومت خاک، بشقابی به حول محور خویش می چرخد، گاو آهن بشقابی با سهولتی بیش از گاو آهن سوکی در خاکهای خشک، متراکم و چمنی پیش میرود. میزان برگشت و خرد شدن خاک تابع زاویه برخورد بشقاب با خاک است و هر چه سطح بشقاب با جهت حرکت تراکتور زاویه عمودتری بسازد، برگشت خاک کاملتر خواهد بود. از این تغییر زاویه برای انجام نیمه شخم استفاده می کنند. گاو آهن های بشقابی که بطور مایل نسبت به جهت حرکت تراکتور در خاک پیش می روند به گاو آهنهای بشقابی یک طرفه موسومند. کاربرد این گونه گاوآهنها در انجام نیمه شخم است عمل نیمه شخم توسط گاو آهن قلمی نیز انجام میشود. اسکنه (chisel) یا قلم پایه ای فولادی است که نوکی تیز و پاشنه ای شکل دارد.
شکل و ابعاد پایه های فولادی بسیار متفاوت است، ولی می توان آنها را به سه اندازه بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم نمود. نوع بزرگ آن که جهت بازکردن و شکستن لایه های فشرده شده خاک تحت الارض به کار می رود به زیر شکن(Subsoiler) موسوم است. معمولاً زیر شکن خاک را در اعماق ۴۵ تا ۷۵ سانتیمتری و گاهی بیشتر باز می کند در راس اسکنه های متوسط و کوچک بیلچه های کوچک و قابل تعویضی سوار می کنند. عرض و شکل بیلچه مورد نصب به هدف و شرایط کار بستگی دارد.