فهرست مطالب

چکیده:   ۱
مقدمه :   ۲
روناس (Rubia Tinctorum )
اسپرک(weld)
پوست گردو( Walnut Hull)
آزمایش‌ها:     ۱- وسایل و مواد مورد نیاز   ۴
۲- آماده سازی کالای پشمی   ۴
۳- عملیات دندانه دادن   ۵
۴- عملیات رنگرزی   ۵
۵- استحکام نمونه‌ها   ۶
۶- ثبات شستشویی و ثبات نوری   ۷
بحث و نتایج :   ۸
۱- استحکام نمونه‌ها   ۸
۲- ثبات رنگ   ۱۱
نتیجه‌گیری:   ۱۴
مراجع:   ۱۵

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

چکیده:

رنگرزی فرایندی است برای رنگ کردن الیاف، نخ ویا پارچه که توسط آن رنگ جزئی از لیف می‌شود. تکنیک‌های اولیه رنگرزی بر اساس فشردن خرده‌های گیاهان رنگزا برروی الیاف بوده است و به مرور زمان روشهای استفاده از گیاهان رنگزا پشرفت نمود و از روشهای جوشاندن کالا با گیاهان رنگزای متفاوت مورد استفاده قرارگرفت که امروزه به یک پروسه کاملا علمی و پیچیده تبدیل شده است.

رنگزاهای طبیعی روناس، پوست‌گردو و اسپرک و همچنین سه رنگ متالکمپکس به منظور رنگرزی نخهای پشمی مورد استفاده قرار گرفتند. جهت مقایسه خصوصیات نمونه‌های رنگرزی شده با رنگرزاهای طبیعی و مصنوعی، ثبات‌های شستشویی و ثبات نوری و همچنین استحکام نمونه‌ها طبق روش استاندارد اندازه‌گیری شد و نتایج مورد بررسی قرار گرفت.

با توجه به نتایج حاصل از اندازه‌گیری استحکام نمونه‌ نخ‌های پشمی رنگرزی شده می‌توان عنوان کرد که نمونه‌های رنگرزی شده با رنگزاهای طبیعی دارای استحکام مطلوب‌تری نسبت به نمونه‌های رنگرزی شده با رنگزاهای متال‌کمپلکس را دارا می‌باشند و همچنین نمونه‌های رنگرزی شده به روش باتوکروم نسبت به نمونه‌های رنگرزی شده به روش متاکروم دارای استحکام بالاتری می باشند.

رنگزاهای طبیعی نسبت به رنگزاهای متال‌کمپلکس دارای ثبات شستشویی بهتری می‌باشند و در بین رنگزاهای طبیعی، رنگزای طبیعی روناس نسبت به دو رنگزای طبیعی دیگر دارای ثبات شستشویی بهتری می‌باشد و همچنین این رنگزا با دندانه‌های سولفات مس و سولفات آهن دارای بهترین ثباتهای شستشویی نسبت به سایر دندانه‌های به کاربرده می‌باشند. ولی ثبات‌های نوری نمونه‌های رنگرزی شده با رنگزاهای طبیعی و متال‌کپلکس تفاوت چندانی ندارند.

واژه‌های کلیدی: رنگرزی پشم، اسپرک، پوست گردو، روناس، متال‌کمپلکس

مقدمه :

رنگرزی فرایندی است برای رنگ کردن الیاف، نخ ویا پارچه که توسط آن رنگ جزئی از لیف می‌شود. تکنیک‌های اولیه رنگرزی بر اساس فشردن خرده‌های گیاهان رنگزا برروی الیاف بوده است و به مرور زمان روشهای استفاده از گیاهان رنگزا پشرفت نمود و از روشهای جوشاندن کالا با گیاهان رنگزای متفاوت مورد استفاده قرارگرفت که امروزه به یک پروسه کاملا علمی و پیچیده تبدیل شده است.

تا قبل از قزن بیستم، تمام رنگهای مصرفی ، طبیعی بودند بدین معنی که منبع دیگری به منظور تولید رنگزا وجود نداشت. قدیمی‌ترین رنگ ساخته بشر از مخلوط کردن روغن حیوانات با نوعی گل افرا بود تا اینکه بشر به خاصیت رنگ دهی مواد گوناگون پیرامون خود پی‌برد برخی از رنگینه های معمول در آن زمان عبارتند از : روناس، وسمه، حنا، نیل و رنگینه های معروف قرمز دانه و ارغوانی تیران (Tyrian Purple) نیز رنگینه هایی کمیاب بودند. در واقع مواد رنگزای آن زمان از گیاهان، حشرات، چوب درختان، نرمتنان دریایی و یا مواد معدنی طبیعی استخراج میشدند. گیاهان زیادی وجود دارند که رنگینه هایی مناسب رنگرزی تولید میکنند و بسیاری نیز بطور وسیع در گذشته کشت میشدند. حدود ۸۰درصد رنگهای گیاهی در هند یافت میشوند. به احتمال زیاد یکی از مشهور ترین رنگینه ها در گذشته، رنگینه ارغوانی تیران (Tyrian Purple) بوده است که از یک نرم تن (حلزون) مدیترانه ای گرفته میشده است. فنیقی‌های اهل تیر (tyre ) در لبنان قبل از تاریخ ظهور خط ، قادر بودند این رنگینه گران قیمت را تولید کنند. در بسیاری از مناطق دیگر نیز رنگینه های ویژه و معروفی تولید میکردهاند

ارزش یک رنگینه تنها به قابلیت دسترسی به آن نیست، بلکه ثبات و دوام آن در طی مصرف روزمره آن مهم بوده و بایستی در برابر عواملی از قبیل شستشو، سایش، تابش خورشید، عرق بدن و بسیاری عوامل مهم دیگر بدون از دست دادن مقدار زیادی از رنگ خود، دوام بیاورد. فام و شفافیت یک رنگینه نیز از عواملی هستند که در ارزش گذاری روی آن مؤثرند.

    روناس (Rubia Tinctorum )

این گیاه از تیره (N.O.Rubia ceae) بوده و محل رویش آن جنوب اروپا (شامل جنوب بریتانیا)، کشورهای مدیترانه ای، شمال آفریقا و برخی مناطق در آسیا میباشد. مهمترین عامل در رنگرزی با روناس، عمر ریشه می‌باشد

    اسپرک(weld)

اسپرک از مهمترین رنگهای زرد طبیعی می‌باشد. اسپرک گیاهی دوساله، بی کرک، دارای ساقه راست، زاویه دار و به ارتفاع نیم تا یک متر است. میوه آن کپسول کوچک نوک تیز، کمی شبیه به کنجد است که پس از رسیدن شکافته شده و ماده رنگی آن خارج میشود .

    پوست گردو( Walnut Hull)

درخت گردو، از گونه Juglans nigra‌ و خانواده Juglandaceae میباشد. گیاهی است دائمی که ارتفاع آن بین ۵ تا ۲۵ متر میباشد. اگر پوست یا برگ گردو را با دست مالش دهند، پوست دست سیاه شده و بسختی پاک میشود و این بعلت وجود ماده ای بنام تانین است که در تمام قسمتهای درخت گردو به فراوانی یافت میشود، ولی قسمت اعظم تانین (حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد) در میان پوست میوه جای دارد که علاوه بر تانین دارای ماده دیگری بنام Juglone است که بسهولت در مجاورت هوا اکسید میشود و به رنگ قهوه ای مایل به سیاه در می آید.
پوست درخت و میوه آن برای رنگرزی و عمل آوری چرم مورد استفاده قرار میگیرد. این ماده بطور وسیع در رنگرزی ابریشم بکار میرود و هنگامی که با نمکهای مختلف بکار رود، فامهای متفاوتی از قهوه ای و زیتونی را حاصل میکند. در رنگرزی خامه قالی از این گیاه همراه سایر رنگها برای بدست آوردن رنگهای تیره استفاده میکنند.

آزمایش‌ها:

    ۱- وسایل و مواد مورد نیاز

در این تحقیق از نخهای پشمی دولا با نمره میانگین Tex 2/420 راست تاب با تاب ۱۳۰ تاب در متر استفاده گردید. به منظور رنگرزی کلاف‌های پشمی از روناس، اسپرک و پوست گردو و همچنین رنگزای مصنوعی متال‌کمپلکس استفاده گردید رنگزاهای طبیعی روناس و پوست گردو از استان فارس و رنگزای اسپرک از استان خراسان (شهر مشهد) تهیه گردیدند. مواد افزودنی مورد استفاده در حمام‌های رنگرزی عبارتند از: سولفات مس، سولفات آهن، سولفات آلومینیم، کلروقلع و کرومات پتاسیم.

    ۲- آماده سازی کالای پشمی

کلاف‌های پشمی قبل از عملیات رنگرزی و دندانه دادن تحت عملیات شستشو قرار می‌گیرند که این عملیات به منظور جداسازی مواد ناخالص و چربی از پشم می‌باشد تا رنگینه بتواند بصورت یکنواخت جذب لیف گردد. در عملیات شستشو از یک شوینده غیر یونی به میزان g lit-1 3 (40:1 ; L:R) در دمای°c50 به مدت ۲۰ دقیقه کلاف‌های پشمی تحت عملیات شستشو قرار گرفتند.

        ۳- عملیات دندانه دادن

کلاف‌های پشمی به دو روش متا کروم و باتو کروم تحت عملیات دندانه دادن قرار گرفتند. در این دو روش کلاف پشمی با دندانه‌های متفاوت به میزان ۵٪ از هریک در حضور ۳٪ اسید استیک تحت عملیات دندانه دادن قرار گرفتند. در روش متا کروم که ابتدا کلاف‌های پشمی دندانه‌دار شده و سپس تحت عملیات رنگرزی قرار می‌گیرند ابتدا حمام دندانه با هریک از دندانه‌های ذکر شده آماده و حرارت داده می‌شوند. ورود کالا به حمام در دمای °c 40، طی مدت ۲۰ دقیقه حمام به دمای جوش (°c 86 ) می‌رسد و به مدت ۳۰ دقیقه در دمای جوش عملیات دندانه دادن ادامه پیدا می‌کند سپس دما کاهش یافته و نمونه‌ها آبکشی شده و برای مرحله رنگرزی آماده می‌شوند. در روش باتو کروم عملیات دندانه دادن همزمان با عملیات رنگرزی انجام می‌شود.