همواره انسان در طی دوره های مختلف برای حفظ حیات خویش ، به دنبال مکانی امن برای زندگی بوده است که او را از خطرات طبیعی و غیر طبیعی در امان دارد . با گذشت زمان ، با تغییرات ایجاد شده در نحوه زندگی، پیشرفت و تکنولوژی ، خطراتی تکنولوژی ، به همراه مزایای بی شماری که برای بشر به ارمغان آورده است ، خطرات تازه و نوی را نیز به وجود آورده که انسان را در مدت زمان کوتاهی به کام مرگ می کشاند . توسعه شهرنشینی و کاربرد تکنولوژی پیچیده در امکانات شهری ، استفاده از تأسیسات عظیم و ساختمانهای بلند و فعالیت مراکز اجتماعی و اقتصادی بزرگ ، تولید روزافزون محصولات مصرفی در مراکز صنعتی و تولیدی، به کارگیری مراکز بزرگ تخلیه و نگهداری کالا و محصولات ، از جمله عواملی هستند که سبب به وجود آمدن این نظرات که از مهمترین آنها ، آتش سوزی می باشد ، می گردد . که انسان را تهدید می کند نیز ، تغییر یافته است .

در این فصل به بررسی سابقه موضوع و سابقه آتش نشانی در جهان و ایران پرداختـــــــــه

می شود. در ادامه به طرح جامع آتش نشانی پرداخته می شود که در آن تعاریف ، معیارها و ضوابط عمومی مکانیابی ها ارائه می شود و در نهایت انواع ایستگاه های آتش نشانی و خصوصیات آنها بررسی می شود.

آتش‌نشانی نام نهاد، ارگان، واحد دولتی و یا خصوصی است که وظیفه مقابله با آتش و برخی دیگر از سوانح و حوادث را بر عهده دارد.

در برخی کشورها از جمله ایران، وظیفه آتش‌نشانی فقط به مبارزه با حریق خلاصه نمی‌شود. برای مثال سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، شرح وظایف خود را بدینگونه برشمرده‌است.از صدرالله

۱. مقابله با هرگونه آتش‌سوزی۲. نجات محبوس شدگان در زیر آوار ساختمان، خودروی تصادفی، آسانسور و…۳. مقابله و پیشگیری از سقوط اجسام و درخت از ارتفاع و احتمال خطر برای شهروندان۴. نجات سقوط کنندگان در چاه، کانال آب، رودخانه، سد، استخر و…۵. مقابله با حیوانات وحشی و موذی۶. نجات مصدومین حوادث چرخ گوشت، حلقه‌های فلزی، تسمه نقاله، دستگاه‌های برش و کارخانه‌ای۷. کلیه موارد دیگری که در آن جان و مال شهروندان در معرض خطر می‌باشد.علاوه بر این، آتش‌نشانی وظایف جنبی دیگری نیز دارد که تعیین صلاحیت و ایمنی برخی شرکت‌ها، افراد و ساختمانها از آن جمله‌است.

سازمان های آتش نشانی با هدف اصلی نجات جان و اموال انسان ها تشکیل شده‌اند بنابراین یک آتش نشان قادر است در بحرانی ترین شرایط محیطی و زیان آور ترین شرایط کاری به یاری حادثه دیدگان بشتابد.با توجه به آمارهای حریق و حوادث ، تعداد مصدومین و فوت شدگان ماموران آتش نشان در طی سالیان اخیر نگران کننده است چرا که آتش نشانان در محیط های پر مخاطره آمیز و از جمله انفجارات به امداد رسانی و عملیات می‌پردازند ، لذا آسیب پذیری آنان در حد بالایی است.علاوه بر این ، عوارض و مخاطرات شغلی در حرفه آتش نشانی با بروز و تشدید انواع بیماری های جسمی و روانی جلوه می‌کند.بر این اساس مهم ترین وظیفه آتش نشانان شامل آماده باش شبانه روزی برای شرکت در حوادثی که جان انسان در خطر باشد، انجام عملیات نجات و امداد در حوادثی که جان حیوانی در خطر باشد، شرکت فعال در حوادث طبیعی به منظور یاری رساندن به هموطنان، اداره کردن و مهار آتش سوزی ها در صنایع و اماکن مختلف، بررسی علل حریق و حوادث در شرایط محیطی متفاوت و همراه با مخاطرات گوناگون می‌شود.

به این ترتیب آتش نشانان در هر ماموریت به طور معمول در معرض چندین عوارض از جمله عوارض ناشی از استرس رانندگی و ترافیک ، عوارض ناشی از اثرات دود و گازهای سمی در محل های عملیات، عوارض ناشی از صدای آژیر، بلندگو و نور چراغ گردان، عوارض ناشی از ترشح هورمون های دفاعی و آمادگی بدن در برابر حوادث، اثرات ناشی از حرارت در محل حریق، عوارض ناشی از تماس یا جذب مواد شیمیایی از طریق پوست، عوارض ناشی از صدمات فیزیکی در حین انجام وظیفه، عوارض ناشی از دریافت پرتوهای یونساز و تشعشعات رادیواکتیویته قرار می‌گیرند. علاوه بر این ، آتش نشانان در هنگام انجام عملیات نجات و امداد در معرض عوارضی نظیر رویت صحنه های دلخراش و تألم آور، عوارض ناشی از وقوع انفجار در صحنه حادثه، عوارض ناشی از مسائل ارگونومی وسایل و تجهیزات و ماشین آلات، عوارض ناشی از انجام خدمت به صورت شیفتی، عوارض ناشی از عدم تغذیه صحیح و متناسب با حرفه، عوارض ناشی از استرس پس از حادثه، عوارض ناشی از کارکردن در محیط های آلوده، عوارض ناشی از کارکردن در محیط های مرطوب نیز قرار می‌گیرند.براساس آمار سال های ۷۶ تا ۸۱ در رابطه با خسارات جانی و مصدومین ناشی از شرکت در عملیات آتش نشانی، بیشترین مصدوم ناشی از شرکت در عملیات حریق و نجات مربوط به سال ۸۱ با تعداد ۶۳ مصدوم حریق و ۱۲ مصدوم نجات بوده‌است.بنابراین گزارش ، وجود فاکتورهایی شامل سرو صدا ، محیط عفونت زا و آلوده ، مواد شیمیایی و گازهای سمی ، مواد رادیواکتیو ، کار در محیط غیر متعارف (کم نور وپر نور) ، وجود ذرات معلق در هوا ، کار در شرایط جوی نامساعد ، کار در ارتفاع ، ریزش و برخورد اجسام خارجی ، انفجار ، خطر برق ، سطوح شیب دار و لغزنده ، کار در فضای مسدود و غیر متعارف، کار در اعماق، کار در محیط های با حرارت بالا ، جابجا کردن قطعات سنگین ، کار در فضای باز ، کار در محیط های مرطوب، کار در محیط های متعفن و نامطبوع ، کار در شرایط روحی نامساعد از مهم ترین عواملی است که شرایط محیط کار آتش نشانان را از حالت عادی خارج می‌کند. بر این اساس ، مقایسه فاکتورها و عوامل زیان آور در محیط کار با شرایط ویژه شغل آتش نشانی گواه آن است که کلیه فاکتورها و عوامل مذکور در حرفه آتش نشانی وجود داشته ضمن اینکه فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد که در قوانین موضوعه لحاظ نشده است لذا یک آتش نشان در هر حادثه حداقل ۱۰ مورد از عوامل زیان آور را لمس می‌کند همچنین آتش نشان در طول خدمت با تمامی فاکتورهای زیان آور در صحنه های عملیات و امداد رسانی مواجه است.

ایستگاه ها و نهادهای آتش نشانی ( طبق تعریف سازمان ) ، سیستمی متشکل از اجزاء به هم پیوسته و مبتنی بر نظم و انظباط است که به منظور رسیدن به هدف های خاصی ایجاد شده است ، که این هدف ها فلسفه وجودی سازمان را تشکیل می دهند . هدف کلی از نهاد آن استقرار ایمنی پایدار در جامعه می باشد که هدف کلی با دستیابی به چند هدف جزئی تحقق می یابد . از مهمترین آنها نجات جان انسان ها ، مهار و اطفای آتش سوزی و حفاظت از ثروتهای ملی در مقابل حریق و سوانح و عوارض ناشی از آن می باشد .

بر اساس این ضابطه کلی و عمومی ، در مقابل هر ۵۰۰۰۰ نفر از جمعیت شهر ، بایستی یک ایستگاه آتش نشانی موجود باشد.

در سطح شهرهای ایران ، معیار ۰۵/۰ متر مربع زمین برای تاسیسات آتش نشانی به ازای هر نفر جمعیت شهری پیشنهاد میشود . شعاع دسترسی به مراکز آتش نشانی ۲ تا ۳ کیلو متر است.

در بررسی های صورت گرفته،ایستگاههای آتش نشانی را بر دو اساس مختلف تقسیم بندی می کنند.

دسته اول بر اساس محل قرارگیری و نحوه ارائه خدمت ایستگاه می باشد که به شرح زیر است:

سه گروه اصلی در این تقسیم بندی برای ایستگاه های آتش نشانی در نظر گرفته شده

است :

۱-روستایی

۲-شهری

۳-جامع ( شامل بخش هایی برای کارمندان + کارآموزان و داوطلبان )

دسته دوم در حقیقت بر مبنای نحوه ارائه خدمات و گستره عملیاتی آنها می باشد که به شرح زیر است:

۱-ایستگاه مادر که باید دارای ۳۸ نفرنیروی کاردرهرنوبت، وتعداد ۱۰ تا۱۵ دستگاه خودروسبک وسنگین وفضایی درحدود ۶۰۰۰ مترباشد..

۲-ایستگاه متوسط که باید دارای ۲۷ نفرپرسنل درهرشیفت و تعداد ۴ تا۷ دستگاه خودرو مجهز، وفضایی درحدود ۳۰۰۰ مترباشد.

۳-ایستگاه کوچک که نیازمند ۷ نفرمأمور درهرنوبت کاری، ۲ تا۳ دستگاه خودرو مجهزوفضایی حدود ۳۰۰ مترمی‌باشد.

وقوع حادثه آتش سوزی انگلستان ، در سپتامبر ۱۶۶۶ میلادی و عدم توانایی در کنترل آن فاجعه بزرگی را در ذهن مردم لندن به یادگار گذاشت که با توجه به چوبی بودن خانه ها ، خسارت های زیادی را به مردم وارد نمود . این موضوع سبب گردید تا در سال ۱۶۶۷ ، موسسه های رونق گیرد که منازل را در برابر آتش سوزی بیمه می نمود . خطر ورشکستگی این مؤسسات آنها را به راه اندازی تجهیزات آتش نشانی واداشت تا از وقوع خسارات جلوگیری نماید .

پس از گذشتن مدت زمان اندکی مشخص گردید که واحد های آتش نشانی وابسته به مؤسسات گوناگون ، کارایی لازم را نداشته ومعقول نمی باشند . لذا مؤسسات در صدد هماهنگی و اتحاد برآمدند تا بتوانند اقدامات مؤثری را در این زمینه انجام دهند .

در سال ۱۸۳۳ ، در لندن ، از ادغام واحدهای آتش نشانی، سازمان واحدی تأسیس شد و در همین سالها ، نخستین تلمبه های بخار آتش نشانی اختراع شد .

گسترش صنعت ، وقوع جنگ های جهانی و حوادث طبیعی، موجب ایجاد انگیزه های تجهیز و ساماندهی آتش نشانی ها شد به طوری که امروزه آتش نشانی ها رکن اساسی و اصلی امدادی کشور های پیشرفته را تشکیل می دهند .

نخستین شهر کشور که به تجهیزات و سازمان آتش‌نشانی مجهز شد، شهر تبریز بود. در حدود یکصد و پنجاه سال پیش، روسها در این شهر نخستین سازمان آتش نشانی ایران را تاسیس نمودند که برج آتش‌نشانی تبریز از یادگارهای آن دوران است. دومین و سومین واحدهای آتش نشانی رسمی در جنوب کشور و در شهرهای مسجد سلیمان و آبادان برای حفظ تأسیسات ایجاد شده در پالایشگاه آن شهرها تاسیس شد. سپس با توجه به ایجاد زیر ساختهای اقتصادی در اقصی نقاط کشور، ایجاد واحدهای اطفایی در مناطق مختلف کشور آغاز گردید که می‌توان به احداث واحدهای آتش نشانی (اطفائیه) در بلدیه آنروز نام برد که در قطبهای اقتصادی و صنعتی کشور ایجاد شده و بطور مثال احداث پایگاه‌هایی در تهران ۱۳۰۳، قزوین ۱۳۰۳، اهواز ۱۳۰۴، بندر انزلی ۱۳۰۵، شهر رشت ۱۳۱۰، مشهد مقدس ۱۳۱۲، شهر زنجان ۱۳۲۷، شهر اصفهان ۱۳۲۸ و شهر شیراز ۱۳۲۹ نام برد. در تهران نیز اولین‌بار، یک ژنرال روس در محل سه‌راه امین‌حضور، اقدام به تاسیس اولین ایستگاه آتش‌نشانی نمود و بعدها با گسترش همین واحد و انتقال آن به چهارراه حسن‌آباد، واحد اطفائیه بلدیه تاسیس گردید. به تدریج با افزایش نیازهای شهر تهران این واحد به دو ایستگاه تهران و شمیرانات توسعه پیدا کرد. در سال ۱۳۲۶ این ایستگاه‌ها به پنج ایستگاه افزایش یافت و امروزه تعداد ایستگاه‌های حریق تهران در حال رسیدن به ۱۲۵ مورد است. (۱)

ایستگاه محلی است برای استقرار و انتظار نیروهای آتش نشانی و نجات و همچنین، نگهداری خودروها و تجهیزات و مواد اطفایی و وسایل نجات و خودروهای آمبولانس، برای کمک های اولیه و حمل مصدوم (البته در ایران ایستگاه های اندکی وجود دارند که خودروهای آمبولانس و اورژانس را نیز نگهداری نمایند).

در ایستگاه، نیروها موظفند در ساعات غیر حادثه، خود و تجهیزاتشان، در آمادگی کامل باشند. در بعضی از ایستگاه ها، بنا به نیاز، یک برج دیده بانی نیز ساخته شده است، که هدف آن دیده بانی به منظور رؤیت آتش سوزی، نگهبانی و همچنین به عنوان لوله ی خشک کن، می باشد. این برج ها عامل مؤثری در شناسایی به موقع حریق ها است، زیرا گاهی مردم به دلایل مختلف، به موقع بع اداره ی آتش نشانی اطلاع نمی دهند و دچار خسارت های بی شمار مالی و جانی می شوند. (۲)

این ایستگاه در زمینی به وسعت حدود ۶ هزار متر مربع و به طورت چند منظوره ایجاد می گردد، و در آن سه نیروی حریق، نجات و گروه پشتیبانی؛ مستقر می شوند و برای شهرهای بزرگ و پر جمعیت پیشنهاد می شود. فعالیت هایی مانند آموزش مردم، پیشگیری، پشتیبانی، از ایستگاه های فرعی، عملیات ویژه (سقوط، بهمن،زلزله و …)؛ در آن انجام می گردد. وسایل مستقر در این ایستگاه، شامل اتومبیل های حریق (۴ تا ۷ دستگاه)، اتومبیل های گروه نجات (۲ تا ۴ دستگاه) و خودروهای ویژه مانند لودر، جرثقیل، ژنراتور و …؛با توجه به نیاز منطقه می باشد. این ایستگاه از امکانات ورزشی مناسبی برخوردار است. در هر شیفت این ایستگاه ۲۲ تا ۲۳ نفر فعالیت دارند. (۳ )

زمین مورد نیاز این ایستگاه حدود ۳ هزار متر مربع است، که در آن بنی ۳ تا ۶ دستگاه اتومبیل حریق و نجات مستقر می باشد و ۱۵ تا ۲۲ نفر آتش نشان در هر شیفت آماده هستند.( ۴)

این نوع ایستگاه در زمینی به مساحت حدود ۲۰۰ متر مربع ساخته می شود که ۱ تا ۴ دستگاه، خودروی آتش نشانی و یک دستگاه خودروی نجات با تمام تجهیزات، برای شرکت در یک حادثه ی حریق یا نجات، مستقر خواهد شد و در هر شیفت حدوداً هفت نفر، فعالیت دارند.

لازم به ذکر است که شیفت کاری دو حالت دارد، یکی ۲۴ ساعت کار و ۴۸ ساعت استراحت و حالت دیگر ۲۴ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت می باشد.

۱-گروه پیشرو

۲-سری یک

۳-سری دو

۴-پشتیبانی

۵-امداد و نجات (۵)

از آنجایی که زمان در حوادث نقش مهمی دارد، ازدست دادن زمان می تواند موجب بروز یا تشدید خسارت مالی و جانی گردد؛ لذا معمولاً فرمانده عملیات سری یک، با یک یا حداکثر دو دستگاه وسیله ی نقلیه، که به تجهیزات اولیه ی آتش نشانی و نجات و امداد مجهز است و از سرعت و شتاب کافی برخوردار است، با تعدادی از مأمورین ورزیده ی خود، قبل از بقیه به محل حادثه می رسند و در اولین فرصت، به شناسایی نوع حادثه و راه های مقابله با آن می پردازند و وارد عملیات می گردند.

از آن جایی که شرح وظایف دقیق بین مأموران و گروه ها، نقش به سزایی در سرعت عملیات دارد، یک ایستگاه که از امکانات عملیاتی و نیروی انسانی کافی برخوردار است، گروهی تحت عنوان «سرییک» تشکیل می دهند، که وظایف آن در شرکت در عملیات مهار حریق در بافت های قدیمی شهر، که دارای کوچه های کم عرض و پر پیچ و خم می باشد و دسترسی به محل، به علت باریکی و پیچ و خم بودن کوچه میسر نباشد، از کپسول های ضد حریق یا اتصال لوله های آبرسانی، برای مهر حریق بهره می برند و در صورتیکه حادثه قابل مهار کردن نباشد، از نیروی سری دو کمک می گیرند.

نیروهای سری دو، معمولاً مجهز به وسایل نقلیه بزرگتر و تواناتر می باشند و برای حوادث شهری که نیاز به نیرو و امکانات بیشتری دارد یا بعد مسافت آن تا ایستگاه دور می باشد، اعزام می شوند. این گروه شامل ۲ یا ۳ وسیله ی نقلیه حامل آب کف های شیمیایی و دیگر امکانات مورد نیاز می باشد.

در بعضی از حوادث شهری و منطقه ای، حادثه به شدتی سنگین است که با تجهیزات و وسایل موجود آتش نشانی و هلال احمر، عملیات دچار مشکل و نقص می گردد و نیاز به وسایل پشتیبانی، شامل جرثقیل، کامیون حامل نردبان- بالابر، لودر، قایق نجات و … می باشد. در این گونه موارد از امکانات و وسایل پشتیبانی ایستگاه، جهت عملیات استفاده می گردد.

پیشرفت تکنولوژی و مکانیزه شدن ابزار، باعث ساخت و تولید وسایلی می شود که روز به روز آسایش و رفاه انسان را در زندگی، به دنبال دارد.همچنین اگر این امکانات و وسایل به طور صحیح استفاده نشود، می تواند خطر آفرین باشد، به طوری که همه ساله جان میلیون ها انسان را مورد هجوم حوادث مختلف قرار داده و تعداد بی شماری را به کام مرگ یا نقص عضو می کشاند. پس می طلبد حوادث را واقع بینانه مد نظر قرار داده، تا با درک و توجه خاص به آن، به تدریج باعث کاهش آمار حوادث در تمام سطوح باشیم. لذا در همین راستا دومین گروهی که در سازمان آتش نشانی مسؤلیت امداد رسانی به حوادث شهری و برون شهری را بر عهده دارد، گروه نجات و امداد می باشد. این گروه متشکل از کادری مجرب با تخصص های منحصر به فرد می باشد، که وظایف آنان نجات و انتقال مصدومین و مجروحین ناشی از حوادث مختلف، به اماکن درمانی است.

به طور مختصر، وظیفه ی عملیاتی گروه های نجات و امداد شرکت در عملیات امداد رسانی، بجز موارد آتش سوزی است؛ و هرگاه جان انسان یا حیوانی در خطر باشد، به عملیات می پردازند و در دو بُعد کلی که یکی شرکت در حوادث شهری و دیگری حوادث منطقه ای خلاصه شده است؛ که به اجمال به ذکر بعضی نمونه های عملیات می پردازیم.(۶)

-فروکش نمودن منازل و سقوط افراد در آن

-حادثه ی چرخ گوشت

-محصور ماندن در ساختمان یا در مکانی دیگر

-محصور ماندن افراد در منازل و کارگاه ها در حین تخریب

-قطع درختان پوسیده و خطر دار قبل از طوفان

-غرق شدن افراد در سدها و بندها

-محصور شدن در آسانسور

-رفع آب افتادگی منازل در فصول بارندگی

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

چکیده …………………………۱

مقدمه……………………………..۲

مقدمه…………………………….۴

معرفی آتش نشانی…………..۵

تعریف آتش نشانی………………..۷

دسته بندی کلی ایستگاه های آتش نشانی…………….۷

تاریخچه تشکیل آتش نشانی در جهان و ایران…………۸

۱-۱-حوزه ایستگاه آتشنشانی…………….۱۰

۱-۲-انواع ایستگاه های آتش نشانی……………..۱۰

۱-۳-طبقه بندی گروه های آتش نشانی………………۱۱

۱-۴-تجهیزات آتش نشانی……………۱۳

۱-۵-مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی…………۱۷

۱-۶-ضوابط ایستگاه های آتش نشانی…………۲۲

۱-۷-طرح ریزی ایستگاه آتش نشانی………….۳۶

۱-۸-سطوح و مرتبه خدمات آتش نشانی……..۳۷

مقدمه……………………..۴۷

قسمت الف : مطالعات تهران……………….۵۳

الف-۲-۱-مشخصات جغرافیایی استان تهران………….۵۷

الف-۲-۲-اقلیم و آب و هوای استان تهران…………..۶۱

الف-۲-۳-وضعیت زمین شناختی استان تهران…………۶۳

الف-۲-۴-آلودگی های استان تهران………….۶۷

الف-۲-۵-وضعیت دسترسی ها در استان تهران……..۶۹

الف-۲-۶-ساختار خدماتی در استان تهران……….۷۱

الف-۲-۷-سیاست در استان تهران…………….۷۴

الف-۲-۸-اقتصاد در استان تهران……………۷۶

الف-۲-۹-جاذبه های فرهنگی و تاریخی استان تهران………..۷۸

الف-۲-۱۰-جاذبه های طبیعی استان تهران…….۷۹

فسمت ب : بررسی سایت

ب-۲-۱-موقعیت سایت……………..۸۰

ب-۲-۲-دسترسی های سایت……………..۸۳

ب-۲-۳-شکل هندسی زمین…………….۸۳

ب-۲-۴-موقعیت زمین نسبت به مناطق …………….۸۴

ب-۲-۵-عوامل مصنوعی زمین………….۸۷

ب-۳-۱-عوامل مهم در انتخاب سایت…………۸۹

مقدمه……………………………۹۰

۳-۱-نمونه های ایستگاه های آتش نشانی……………..۹۲

۳-۱-۱-ایستگاه آتش نشانی برندویر……………۹۵

۳-۱-۲-ایستگاه آتش نشانی ویترا…….۹۸

مقدمه………………………..۱۰۶

۴-۱- بررسی ضوابط و مقررات فضاها………………….۱۰۹

۴-۲-سایر فضاهای آتش نشانی…………۱۱۲

۴-۳-نوع ایستگاه انتخابی جهت طراحی آتش نشانی………….۱۱۳

۴-۴-دیاگرام………………………………۱۱۳

۴-۴-۱-دیاگرام نمونه…………………..۱۱۳

۴-۴-۲-دیاگرام طرح پیشنهادی………………….۱۱۴

۴-۵-برنامه فیزیکی…………۱۱۵