دانلود مقاله بررسی نقوش حیوانات در بافته های قدیمی
|
||||||||||||||
|
. فهرست مطالب : فصل اول – نقوش حیوانی و بررسی آنها در گلیم ایرانی مقدمه ۱- ریخت شناسی بزکوهی ۱-۱ قوچ ۱-۲ آهو ۱-۳ کل، پازن، بز کوهی ۱-۴ بز کوهی بر سنگ نگاره های ایران ۱-۵ بزکوهی دراسطوره های ایران ۱-۶ تاریخچه گلیم بافی ۱-۶-۱ گلیم اقوام شاهسون ۱-۶-۲ گلیم اقوام بختیاری ۱-۶-۳ گلیم اقوام فارس ۱-۷ تغییرات نقش بزکوهی
فصل دوم- نقش و اسطوره در فرش دستباف ایران مقدمه : نقش و اسطوره در فرش دستباف ایران ۲-۱ طرح های نوزده گانه ایلیاتی و تلفیقی شرکت فرش ایران گروه ۱- طرح های آثارباستانی و ابنیه اسلامی گروه ۲- طرح های شاه عباسی گروه ۳- طرح های اسلیمی گروه ۴- طرح های اقتباسی گروه ۵- طرح های افشان گروه ۶- طرح های واگیره ای (بندی) گروه ۷- طرح های بته ای (بته جقه) گروه ۸- طرح های درختی گروه ۹- طرح های ترکمن گروه ۱۰- طرح های شکارگاهی گروه ۱۱- طرح های گل فرنگ گروه ۱۲ – طرح های قابی ( خشتی) گروه ۱۳- طرح های گلدا نی گروه ۱۴- طرح ماهی درهم گروه ۱۵- طرح های محرابی گروه ۱۶- طرح های محرمات گروه۱۷- طرح های هندسی گروه ۱۸ – طرح های ایلی وعشایری گروه ۱۹ – طرح های تلفیقی ۲-۲ ارتباط طرح و نقش فرش با اسطوره ۲-۳ نقش فرش و اسطوره ۲-۳ نقوش جانوری در سده های مختلف فرش ایرانی نتیجه گیری منابع و ماخذ . چکیده : نقوش حیوانی از دیرباز در هنرایرانی اهمیت داشته است. این نقوش گاه به سبب کاربردشان از جنبه کشاورزی و تغذیه، به عنوان نمادی از خدایان، سلطنت و یا عناصری از کائنات به شمار آمده اند. در میان نقوش حیوانی، نگاره بزکوهی از اهمیت بسیار برخوردار است. این نقش در دوران باستان کارکردی بیش از یک نقش تزئینی داشته، و نماد طلب باران و برکت بوده است. از عصرساسانی و سپس دوران اسلامی که اعتقادات وگرایش های هنر وفرهنگ تغییرات اساسی داشته، نگاره بزکوهی نیز به حاشیه رفت وبیش ترین کارکرد خود را در دست بافته های روستایی وعشایری حفظ نمود. هدف پروژه پیش رو جست و جوی علت تداوم وحفظ این نقش در هنر باستان وسپس دوام آن در هنر گلیم است و در فصل دوم نیز به بررسی نقش اسطوره در فرش دستبافت ایرانی می پردازیم در این تحقیق با توجه به نگاره های در دسترس از دوران پیش از تاریخ تاکنون، با روش مقایسه اسناد به جا مانده در دوران مختلف و روش توصیفی – تحلیلی، ردپای حضور بزکوهی و معنای آن را در هنرایران مورد بررسی قرار داده است. روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای است. به نظر می رسد این نقش از دیرباز بر سنگ نگاره ها وجود داشته و با توجه به عقاید وآیین مردمان گذشته به عنوان نماد باران، باروری وفراوانی شکل گرفته و از نسلی به نسل دیگردر هنرباستان انتقال یافته و در دست بافته های عشایری که از آسیب تغییرات دوران در امان بود، محفوظ مانده است. نزدیکی این نقش با زندگی، معاش ومحیط زیست وآرزوهای بافنده و انتقال سنتی آن طی قرن ها، موجب حفظ آن در میان بافته های عشایری تا به امروز است. بی آن که بافنده امروز برمعنای دقیق این نقش آگاه باشد حافظ آن است وبه این ترتیب گلیم محمل یک نگاره و آرمان باستانی گشته است. واژگان کلیدی : نقوش حیوانی، دستبافته های ایرانی، بزکوهی، تمدن باستان، گلیم، عشایر ایران. نقوش حیوانی و بررسی آنها در گلیم ایرانی مقدمه اهمیت نقوش حیوانی پیش از این مردم می پنداشتند پدیده های طبیعی، مانند ریزش باران وتوفان، باروری وحاصل خیزی خاک، تحت نظارت نیروهای نامرئی است. انسان برای کنترل طبیعت و ایجاد رفتار مساعد درآن دست به هرآنچه که به گمان او موثر بود میزد تا به بهبودی، برکت وتسلط برمحیط دست یابد.با بالا آمدن ماه، جزر ومد می شد، صدای یک پرنده ممکن بود نوید باران باشد، یک جانور چهار پا اورا به سرچشمه ایی در کوه ودشت رهنمون می کرد. رفتار غریزی حیوانات در پیش بینی حوادث طبیعی ویافتن منابع آب وحیات، برای انسان این تصور را به وجود آورد که در ایجاد حوادث وآنچه مطلوب است، نقش دارند. تصویر ١- منطقه زیستی بزکوهی به رنگ سبز، ماخذ: تاجبخش، ١٠۶، ١٣٧۴ هنرمندان باستان جانورانی را بر مبنای تصورات خود از گل وسنگ وفلز خلق کردند که از دیدگاه شان دارای نیروی مانایی بوده و در حوادث وطبیعت نفوذ داشتند. حیوانات گاه به عنوان نیا یا توتم در دوران باستان مورد احترام یا پرستش قرار گرفته وبه سبب زیبایی و یا قدرت طبیعی مورد ستایش بودند. تصویر بزکوهی در هنر ایران، از دیرباز نقش بسیار مهمی داشته و نگاره های آن از دوره های پیش از تاریخ در نقوش غارها، سنگ های حجاری شده، بر ظروف سفالی و فلزی بسیار دیده شده است. این نقش چه به شکل طبیعی و یا به صورت بال دار در هنر برنزکاران لرستان دیده می شود و و در دوره هخامنشی به بالاترین شکوه خود از جهت تنوع شکل رسید و طی قرن ها نمادی از نیروی زندگی، باروری و نگهبان درخت زندگی به شمار می آمد. در برخی منابع نگاره بزکوهی، نماد حیوانی از گیل گمش، شاه خدای سومریو نیز ارباب حیوانات ونشانه آناهیتا، ایزدباران است. در دوران پیش از تاریخ نگاره های بزکوهی بر سنگ ها نقاشی و حک می شد وسفال گران شوش همواره قرص ماه یا دیگر نگاره های نمادین را میان شاخ ها و تنه بزکوهی می نهادند وتعداد زیادی از آب خوری های سفالین شوش در هزاره های سوم و چهارم، غیر از حاشیه نقشی جز این ندارند. تصویر ٢- بزکوهی، ماخذ: همان، ١ بی شک هویت نقوش چهارپایان ایران، متاثر از شرایط زیست محیطی، فرهنگی وآیین این مردم است. می توان گفت برخی پدیده های هنری ازشرایط اجتماعی نحوه زندگی ومعاش مردم دوران خود متاثر بوده و نشان گر اهمیت بعضی موجودات وموضوعات در طبیعت اطراف اقوام سازنده آن می باشد. هدف اصلی این پژوهش شناخت معنا و مفهوم نگاره بزکوهی و تداوم آن در هنر ایران، از دوران باستان تاکنون است. با توجه به تغییر شرایط، آیین و شیوه معاش ایرانیان در سده های گذشته، همچنان نگاره بزکوهی به شکل های مختلف در صنایع دستی و دست بافته های اقوام ایرانی از قوام و دوام برخوردار است. سئوال اصلی پژوهش پیش رو این است که چرا نقش بزکوهی تا این حد در هنر ایران باستان تکرار شده و سرنوشت آن در دوران بعد چگونه بوده است؟ برای این منظور نقش بزکوهی ا ز سنگ نگاره ها، سفالینه ها و فلزکاری در میان اسناد موجود و در دسترس از تاریخ و تمدن باستانی تا گلیم عشایر در دوران معاصر، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. تصویر ٣-سنگ نگاره کوهای خراوند، ماخذ: ناصری فرد ، ١٣ روش مطالعه این پژوهش توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. همچنین این نقش در میان نقوش در دسترس از دست بافته ها به ویژه گلیم عشایر مناطق بختیاری، شاهسون و قشقایی با ارجاع به پیشینه آن در هنر باستان بررسی شده است. در این پژوهش اهمیت نگاره بزکوهی از جنبه معنا، کارکرد و ارتباط آن با اساطیر، باورها، اعتقادات، آیین ها در دوره های مختلف تاریخی و تداوم آن در دوران معاصر،مورد بررسی قرار گرفته است. تصویر ۴- مقایسه نمونه هایی از نقش بزکوهی همراه با نمادی از زمین (الف) ب-بزکوهی با نمادی از آب بین شاخ هایش، الف، آبخوری های به دست آمده در منطقه شوش متعلق به ٣۶٠٠ -۴۰۰۰ سال قبل از میلاد، ماخذ: کامبخش فرد، ١٣٧٩ -٨١ ج-نقش پرنده بر لبه آبخوری، ماخذ: نگارنده
اشکال مختلف از نگاره بز در هنر باستان موجود است که گاه نیز به دلیل شباهت با دیگر چهارپایان نظیر قوچ، بز و مرال، شناسایی دقیق آن مورد تردید است ودربرخی متون به اشتباه نام گذاری می شود.ازاین رو ضروری است ابتدا مشخصات ظاهری این چهارپایان بیان گردد. ۱-۱ قوچ گله داران و جوامع دامداری اولیه در فلات ایران، قوچ را نماد برتری برسایر دام ها به ویژه گوسفند می دانستند و مشخصه اصلی قوچ، شاخ های حلزونی شکل اوست. قوچ ازخدایان مذکر وابسته به باروری وزایش بوده ودر اسطوره های مصری نماد آمون خدای آفرینش و خنوم، خدای خلاقیت است. مرال، گوزن، گاو کوهی این حیوان که از خانواده گوزن ها است، شا خهای دراز وچند شاخه دارد و شاخ هایش بیش از گوزن زرد وتا ١١٠ سانتی متر رشد می کند. زیست گاه این حیوان که اغلب با بزکوهی اشتباه گرفته می شود، بیش تر در مناطق شمالی ایران است. این حیوان از پراکندگی وگستردگی محل زیست مانند بزکوهی برخوردار نیست. ۱-۲ آهو این حیوان نیز در سراسر ایران پراکنده است. شاخ آن تا ۴۴ سانتی متر رشد می کند، پاهای بلند و گردن کشیده وشاخ هایش کوتاه و به سمت عقب است. درمجموع از مرال وبزکوهی و قوچ کوچک تر است. ۱-۳ کل، پازن، بز کوهی بزکوهی تقریبا درتمام استان های ایران ومناطق کوهستانی پراکنده است(تصویر ١) این حیوان شکار طبقات مختلف اجتماع از شاه واشراف ومردم کوه نشین بوده است. کل وبز به راحتی از صخره ها بالا می رود، شاخ آن شمشیری و زیبا است وسن حیوان از برجستگی روی شاخ برآورد می شود. (تاجبخش، جمالی،١٠٧ ، ١٣٧۴). در پایین چانه جنس نر دست های از موهای بلند ریش مانند روئیده است. دم آن کوتاه است و طول آن با موهای انتهایی کمی بیش تر از طول گوش است. پاهای قوی و سم آن نسبتا پهن است.(تصویر ٢). نقش بزکوهی برای نخستین بار بر روی مُهرهای استوانه ای شکل بین النهرین متعلق به هزاره های چهارم سوم ق.م دیده می شود . (هال، ١٣٨٠، ۱۰۱) و نقش آن در تمام آثار متنوع فلزی و سفالی، تا دوره ساسانی ساخته و پرداخته می شده است. ۱-۴ بز کوهی بر سنگ نگاره های ایران نگارهای سنگی قدیمی ترین کتاب بشر اولیه است که برآن علایق، سلایق واعتقادات خود را ثبت نموده است. حدود ٣٠٠٠٠ تا ٢۵٠٠٠ نقش بر دل کوه ها وغارها حجاری شده است که به جرات می توان گفت فراوان ترین نقش یافته شده در سنگ نگاره ها بزکوهی به ویژه بزکوهی نر، باشاخ های بزرگ وکشیده به سبک های گوناگون است که در غالب صحنه ها خودنمایی می کند. (فرهادی، ۱۳۷۷، ۱۳۰) این نقش باتوجه به پراکندگی گسترده این حیوان درایران در سنگ نگاره های مناطق کوهستانی لرستان ارسباران، کهکیلویه، خمین، دشت مغان ودیگر مناطق ایران دیده شده است. (تصویر ٣) بزکوهی با شاخ های بلند به عقب برگشته وگردن باریک نود درجه نقش ثبت شده در سنگ نگارهای مناطق مختلف ایران است و به معنی درخواست آب، زایندگی و فراوانی نعمت است وبه نظر می رسد، سنگ نگاره دایره ایی شکل با سه شاخه کوتاه درانتها استلیزه نقش بزکوهی است. (ناصری فرد، ١٣٨٨،۱۳۳) در کنار نقش نگاره های کشف شده از بزکوهی نقش نگاره ای به شکل لوزی دیده می شود . که از مجموعه خطوط مختلط ایلام کهن بوده واز سوی پروفسور باستان شناسی به هینتس[۱]، معنی تقدیس شناسایی شده است. وجود نقشی زیگورات شکل در نزدیکی این طرح موید تقدس آن است. غالبا نقوش بزکوهی در مناطق نزدیک به آب بوده وحتی امروزه جزء مناطق با برکت به حساب می آید. در این دوره نقش بزکوهی مانند یک فرشته اسطوره ایی ومقدس نگهبان ماه ودرخواست کننده آب، زایندگی و فراوانی درهمه جا دیده می شود(همان، ١٣۴) نقاشی برای انسان در دوره باستان، اولین خط نوشتاری او محسوب می شود و امید به باروری وبرکت بیش تر است و قاطعانه می توان گفت نقش بزکوهی به عنوان نمادی از ماه وباران بیش از حیوانات دیگر مانند گوسفند، اسب، گوزن وشیر برای مردمان گذشته ایران اهمیت داشته و فراوانی آن نشانه اهمیت در زندگی واعتقادات آن ها است. با توجه به این که بز نسبت به گرما ومناطق صعب العبور، کوهستانی و پوشش گیاهی کم مقاوم بوده و شکار بومی ایران است، اهمیت حیاتی این حیوان در معاش و گذران زندگی کوچ نشینان آشکار است. از سویی برای انسان عصرباستان، شاخ این حیوان یادآور ماه است. اهمیت ماه با توجه به رابطه آن با رستنی ها،آب و بارش شاخ مظهر نیروی فوق طبیعی، ». باران در طبیعت حیاتی است الوهیت، سلطنت، قدرت، پیروزی، فراوانی گله و محصول، زاد و ولد و باروری می باشد. همچنین مظهر نیروی جان با اصل حیاتی که از سر بر می خیزد؛ از این رو شاخ های روی کلاه خود یا سرپوش نیرویی مضاعف می بخشد. ایزدان شاخ دار نیز، هم مظهر جنگ جویی، هم مظهر باروری و هم ارباب حیوانات به شمار می آیند. (کوپر، ١٣٧٩ ،٢١٨) می توان گفت نقش بزکوهی بیش از سایر حیوانات، در مفرغ ها و سفالینه هزاره های پیش از میلاد به کار رفته است . <<این حیوان که در باورهای قومی و اساطیری، اصل مذکر و سمبل {نشانه} قدرت تولید به شمار می رود، یکی از حیوانات حاکم بر آسمان ها، دهمین علامت از منطقه البروج و همچنین یکی از صورت های فلکی در آسمان شمالی است که « بزشاخ دار »نیز نامیده می شود. بزکوهی نیز رب النوع ماه است. ( ٢٣-٢۵، جابز، ١٣٧٠) ایرانیان برای بزکوهی وجانوران شاخ دار دیگر نیز نیروی جاودانه ای قائل بودند و به احتمال قوی میان شاخ های خمیده وهلال ماه ارتباطی متصور بودند. ماه از زمان های بسیار قدیم با باران و خورشید با گرما و خشکسالی مرتبط دانسته می شد . بنابراین شاخ در نزول باران موثر شمرده شده و این وابسته آب به طور برجسته روی ظروف جلوه دار شد و همواره قرص ماه در میان هلال شاخ ها همچون مخزن آب به تصویرکشیده می شد. و چهارگوشه نشانه زمین است، زیرا دارای چهار جهت اصلی استو آسمان نیز به شکل پرنده هایی که بال های خود را گشوده است، جلوه می کند .(پوپ،۱۳۸۰،۱۵) با توجه به این معانی رمزی و جادویی می توان دریافت که چرا نقش جانوران شاخ دار با صراحت و قوت در نمونه های هنری جلوه گر شده است. ۱-۵ بزکوهی دراسطوره های ایران اسطوره، واکنش ناتوانی انسانی نسبت به عدم آگاهی از علل واقعی حوادث و تلاش درجهت تفسیر آن است. ماهیت اسطوره ها با نماد توصیف می شود چراکه نمادها مناسبات و ارتباطات بین دال و مدلول، انسان و ایزد را تعریف می نماید.(کوپر،۱۳۷۹،۱۳۹) گیریشمن معتقداست ایرانی ها ویونانی ها ، در دوران هایی در هنر خود موضوع های اساطیری را نقل می کنند.این آثار در ایران ابتدا در سفالینه ها وبلافاصله در هنرمندان فلزکار دیده شده و حداقل به مدت دوقرن در لرستان نقش روی فلزات بود.(گیریشمن،۱۳۷۴،۷۴) دریکی از اسطوره ها که به داستان آفرینش انسان مربوط داستان روییدن گیاهی با دو برگ (احتمالا ریواس) به شکل انسان درآمده که به مشیه و مشیانه معروف است و در حوادثی که برای شان پیش آمد از شیر بز سپیدی نوشیدند. به عبارتی بز درحیات بشر اولیه نقش مهمی دارد. (کارنوی،۱۳۸۳،۵۱) در اسطوره های ایران باستان، از بین ایزدان که در هیئت{به شکل} چهارپایان در آمده اند می توان به ورثرغنه (بهرام) ایزد جنگاوری وپیروزی اشاره نمود که موجودی انتزاعی است و یکی از تجسم هایش بز نر جنگی بوده است. (هینلز،۱۳۷۴،۷۱) با بررسی نقشمایه بزکوهی در آبخوری های سفالی ۴٠٠٠سال قبل ازمیلاد در شوش ابعاد غیرمتعارف شاخ ها مشهود است که نمادی از ماه و به عنوان سرچشمه نزول باران محسوب شده و دراکثر موارد نمادی از زمین، آب و خورشید در میان شاخ ها منقش است. (شکل ۴) میان ماه، آب ورستنی ها در اساطیر باستان جهان به ویژه اساطیر هند وایرانی که نیای مردمان فلات ایران هستند، پیوندی غیرقابل انکار وجود دارد. ارتباط ماه با جزر ومد، توفان و باران ارتباط آن با رستنی ها را تقویت می کند. در یشت ها (VII،۴) آمده است: گیاهان در گرمای ماه رشد می کنند.ارتباط ماه با گیاهان و رستنی ها چنان است که شماری ازخدایان باروری هم زمان خدایان قمری نیز هستند مانند هاثور در مصر وآناهیتا در ایران. در فرهنگ های دیگر دنیای باستان موجوداتی همچون سگ یا حلزون، مار ومارماهی و قورباغه در رابطه با ماه وباران است. (الیاده،۱۳۷۲،۱۶۴-۱۶۷) در فرهنگ ایران باستان علاوه بر آن که بزکوهی نمادی از بهرام ایزد پیروزی است، شاخ او نیز یادآور و نشانه ماه است، ازاین رو در میان شاخ هایش نمادی از آب(باران) و یا زمین که اشاره به رستنی ها است دیده می شود.(تصویر۵-۴) در مفرغ های لرستان بزکوهی در کنار آناهیتا آمده ویادآور ایزد باروری وآب وآبادانی است.(تصویر ۶) در تمدن لرستان هزاره اول قبل ازمیلاد نیز پیکرهای بزکوهی بسیار دیده شده است. درمیان آثار به جا مانده قطعات نذری که منظور دقیق آن ها مشخص نیست، تصاویر بزکوهی وابزار وآلات مربوط به اسب (زیر سری ها) وپیکرهای ساده به شکل سنجاق بوده که ممکن است مربوط به نشان های خانوادگی و یا برای قربانی وچشم ونظر ساخته شده و یا اشیا یی که معرف جدال قهرمان با دوجانور جنگلی است دیده می شود. یکی از مهم ترین آثار مفرغ لرستان میله های برنزی است است که درعبادتگاهی در« سرخ دم » یافته شد این میله ها به یک صفحه مدور منتهی می شود که در مرکز آن شکل سرانسانی برجسته ای کار شده که باید سر « رب النوع مادر » اقوام آسیانی باشد که از آسیای صغیر تا شوش مورد پرستش بوده است. (گیریشمن،۱۳۷۱،۴۸) نقش و اسطوره در فرش دستباف ایران اسطوره بخشی از ارزش های فرهنگی هر جامعه هستند چه به قول الیاده نمادها اسطوره وآیین را باید به مثابه ارزش های فرهنگی داوری کرد. اسطوره در زبان مرسوم قرن ۱۹ هر آنچه بود که با واقعیت تضاد داشت . در جوامع ابتدایی اسطوره بازیگر حقیقت مطلق است زیرا تاریخ مقدسی را بیان می کند پس اسطوره در اینجا واقعی و مقدس و تکرار پذیر است. آفرینش اسطوره به شرایط خاصی نیاز دارد . اندیشیدن ما دوباره اسطوره به مثابه عنصری از تمـدن است . در واقــع اسطـوره و رفتار اسطوره ای سر مشق گسستن از زمان نا مقدس و یکپارچه شدن با خاستگاه است . خلق الگو برای کل جامعه از مشخصات اسطوره است . شاید کوشش برای رها سازی انسان نوین از سر منشأ تاریخ خود، همان بازگشت به شیوه اسطوره ای زندگی محسوب شود . تنها در جوامع نوین است که انسان خــود را دست کــار روزانـه که هرگز گریزی از آن نیست اسیر می یابد و چون دیگر نمی تــواند در ســاعات بیکاری از زمـان بگریزد. دفاع در برابر زمان که هر نگرش اسطوره ای ظاهر می شود در واقع از شرایط انسانی جدایی نا پذیر بوده و به طر یق گوناگون و تغییر شکل یا فته ای در جهان نو پدیدار میشود . لیکن بیش از هر چیز این موضوع در دل مشغولی ها و سرگرمی های انسانی خود را نشان می دهد .لذا این نگرش اسطوره ای را می توان در سرگرمی ها و فعـالیت های نا خود آگـاه روانـی آدمیـان نظیـــر رویا ها وخیالبافی های انسانی دریافت. با توجه به کلیه مفاهیم و تعاریفی که در حوزه اسطوره ارایه می شود ،بایستی اذعان داشت که دامنه کاربرد اسطوره درتمامی حیطه های زندگی اجتماعی وانفرادی واردشده است مصداق این کاربرد را میتوان در ورود اسطوره به ادبیات ،فلسفه ،دین ومذهب،جامعه شناسی وهنر جستجو کرد ،آمیختگی هنر و اسطوره آنگاه اهمیت خود را جلوه می دهد که پس از دانستن وشناختن اسطوره های مختلف در می یابیم که این مفاهیم جای پای خود را در راکان ومبانی واصول کارکردهای هنری محکم نموده اند. بحث فرش دستباف ایرانی و اسطوره تداعی بارزخود را درنقش فرش یادآور می سازد . هر چنددر این مختصر مجال نیست تا با بررسی اساس نقوش فرش های ایرانی که تعداد آنها متجاوز از صدها نقش در کل کشور است .ارتباط آنها را با اسطوره ها مورد کنکاش قرار دهیم . لیکن تا حد مقدور و با رجوع به مطالعات و پژوهش های عمیق بزرگان فرش ایران سعی بر آرایه تعدادی از این نمونه ها در اینجاست.
طرح های ایرانی در جهان بیشتر به نام محل بافت آنها مشهور شده اند ؛ نظیر اصفهان ، کاشان ، مشهد ، ساروق ، در داخل کشور در نتیجه گردش قالیبافان و نقشه ها ، طرح ها کمتر به نام محل بافت معروف گشته اند . در واقع فرش های ایران نیاز به طبقه بندی علمی – هنری جدیدی دارند که بر اساس این طبقه بندی بایستی تفکیک مشخصی به لحاظ دلایل شکل گیری نقش ، علل پیدایش طرح ها و نقوش و ریز نقش ها ، نوع جای گیری اشکال در متن و حاشیه فرش ، وجوه مشترک طرح های مورد استفاده و نوع تزئینات طرح انجام پذیرد.به طور خلاصه ، اسم یک فرش چنانچه فرشی ارزشمند باشد بایستی مشخص کننده اهمیت انسجام فرهنگی آن باشد . باید سنت ها و نوع سبک فرش در آن خلاصه بوده و مشخص کننده مکان بافت آن باشد و بدین ترتیب حوزه اجتماعی که فرش در آن تعریف شده است ، آشکار شود . معذالک با مشخص شدن زادگاه هر نوع بافت ، چنانچه فرش حایز اهمیت باشد، هویت فرهنگی آن آشکار خواهد گردید . مکان و به خصوص تاریخ بافت به مشخص گردیدن حیطه فرهنگی که از اصول طبقه بندی فرش است ، کمک خواهد نمود.طبقه بندی فعلی فرش ایران دو دهه عمر دارد و با اعتبار این تفکیک توسط شرکت سهامی فرش ایران همین تقسیم بندی ،رواج داشته و در دانشگاه ها نیز تدریس می شود و عموم محققین فرش ایران بدان استناد می کنند. ضرورت ذکر این طبقه بندی در اینجا به لحاظ تعمیم مشروح مطالب مرتبط با اسطوره و نقش در یک نوع فرش به فرشهای دیگر و تسری مفاهیم مربوط است. این تقسیم بندی فقط با توجه به نوع تزیینات طرح و چگونگی جای گیری نقوش در متن فرش صورت گرفته و کلیه فرش هایی که بر این مبنا وجوه مشترکی داشته باشند ، در یک گروه قرار می گیرند. آقای احمد دانشگر نیز در طی سخنرانی خود در باب همین موضوع در جلساتی که در موزه ایران ،حدود سال ۱۳۷۴ و به تولیت بخش صنایع روستایی وزارت جهاد سازندگی ایراد نمودند ، گونه ای تقسیم بندی را در مورد تفکیک فرش های ایران بر شمردند که در نهایت آن هم به ۱۹ گروه تقسیم بندی رایج فرش ایران می انجامد. طبق اظهارات آقای حسن بیگی کارشناسان تعداد طرح های فرش ایرانی را تا ۲۰۰۰ گروه برآورد می کنند . بعضی از این نقشه ها تغییر یافته یک نقش اصلی هستند . این ۱۹ گروه اصلی عبارتند از: نقشه های آثار تاریخی و مساجد ، نقوش شاه عباسی ، طرح های پیچ در پیچ اسلامی (اسلیمی)، طرح سراسری (تکراری)، طرح های بازوبندی (که ضمن تکرار به قسمتی از طرح قبلی می چسبد)، طرح های بته جقه ای، طرح های اقتباسی (قفقازی ، افغانی ، گوبلن)، طرح درختی حیوان دار ، طرح ترکمن ، طرح شکارگاه، قاب قابی ، گل فرنگ، گلدانی ، گل افشان ، ماهی درهم ، محرابی ، طرح های قلمدان (محرمات ، راه راهی ، ترمه ای)، طرح های هندسی ، طرح های ایلیاتی و طرح های تلفیقی. ۲-۱ طرح های نوزده گانه ایلیاتی و تلفیقی شرکت فرش ایران : گروه ۱- طرح های آثارباستانی و ابنیه اسلامی کلیه ی طرح هایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشیکاری های آنها می باشند در این گروه جای دارند.البته طراحان فرش در برخی از طرح های اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه خود تغییراتی را وارد نموده اند اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملاً حفظ گردیده است . معروف ترین طرح های این گروه عبارتند از: گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سر در امامزاده محروق گنبد ، مسجد امام ، تخت جمشید، طاق بستان ، مسجد جامع اصفهان و… گروه ۲- طرح های شاه عباسی اساس کلیه طرح های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است. در این طرح های گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارایه می دهند . انواع طرح های این گروه عبارتند از لچک ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و… گروه ۳- طرح های اسلیمی قالب اصلی این طرح بر مبنای گردش منظم و به غایت سنجیده بندهای اسلیمی است. از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است لذا با توجه به نوع و شکل آن نیز می توان طرح های اسلیمی را طبقه بندی نمود . معروف ترین طرح آن ، اسلیمی دهان اژدهاست. در این نوع اسلیمی انتهای هر بند اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به فکین اژدها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرح اسلیمی عبارتند از: اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلیمی لچک و ترنج و… اسلیمی دهنه اژدری، مانند سر و دهان اژدها طراحی می شود . گروه ۴- طرح های اقتباسی گفته می شود اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی به طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها را اقتباسی می نامند مانند طرح های معروف به قفقازی و گوبلنی . گروه ۵- طرح های افشان در این طرح کلیه بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند، به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ برنداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمت های مختلف نقش به وجود آورده . به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگ ها و بندهای موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرح های افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگ های قرینه نداشته و اصول قرینه نگاری در ان وجود ندارد . انواع مختلف طرح های افشان عبارتند از:افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار، افشان ختایی و… گروه ۶- طرح های واگیره ای (بندی) طرح اصلی آن به گونه ای است که سرتاسر فرش هم از جهت طول و هم ازجهت عرض به قطعات منظم تقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط یا بندهایی به قسمت همجوار می پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمت ها و بندهای آنها ، کل طرح به وجود می آید. طرح های اصلی این گروه عبارتند از: بندی اسلیمی ، بندی خشتی، بندی ترنج دار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مبناخانی و… گروه ۷- طرح های بته ای (بته جقه) کلیه طرح های این گروه بر مبنای کاربرد بنه جقه است و در آن با استفاده از انواع و اقسام مختلف بته به تزیین متن و حاشیه فرش پرداخته می شود . انواع مختلف طرح های بته جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از بته میری ، بته خرقه ای ، بته قلمکار ، بته کردستانی و…  دانلود مقاله بررسی نقوش حیوانات در بافته های قدیمی
فایل کامل این تحقیق ۷۰ صفحه بصورت ورد WORD مرتب و فونت بندی شده می باشد.
|
||
توجه مهم :
*دوست عزیز در صورت نداشتن رمز پویا یا قطع بودن درگاه بانکی ، لطفا نام پروژه درخواستی خود را جهت هماهنگی برای دریافت شماره کارت واریزی و دریافت لینک دانلود، به واتساپ پشتیبانی سایت ۰۹۳۹۲۷۶۱۶۳۰ ارسال کنید *(از ساعت ۸ الی ۲۳)
:
Persian
Arabic
Chinese (Simplified)
Dutch
English
French
German
Italian
Portuguese
Russian
Spanish
دیدگاهتان را بنویسید