فهرست مطالب :

چکیده

مقدمه

اطلاعات برای دستیابی به رشد: موضوع حیاتی دوران کنونی

آموزش و پرورش، سوادآموزی و انتقال فن آوری: عامل اساسی توسعه

توسعه و آموزش و پرورش

توسعه و فن آوری

کتابداری و فن آوری

توسعه و سواد

کتابداری و مطالعه

کتابداری و فرهنگ

مفهوم تغییر و توسعه جهان سوم

منابع و ماخذ

چکیده :

توسعه فرایندی است که به صورت خود به خودی صورت نمی گیرد بلکه در طی زمان و با برنامه ریزی های سنجیده و دقیق، و نه الزاماً سفت و سخت، به دست می آید. عوامل موثر در توسعه عبارتند از: دسترسی به
اطلاعات علمی، آموزش و پرورش، سواد و فن آوری. کشورهای در حال توسعه می توانند در برنامه ریزی های توسعه، متناسب با خصوصیات و اهداف خود از تجارب مفید کشورهای پیشرفته استفاده کنند. در این بین کتابداری می تواند در توسعه فرهنگ، آموزش و پرورش، سواد و فن آوری نقش موثر داشته باشد.

کلیدواژه ها : برنامه ریزی توسعه – توسعه فرهنگ آموزش و پرورش – فن آوری – سازمان ملل متحد – اطلاعات علمی

مقدمه

از کشورهای جهان سوم با عنوان توسعه نیافته یا کمتر توسعه یافته (underdeveloped) یاد می شد، تا این که سازمان ملل متحد صلاح در این دید که این عنوان را به ((در حال توسعه)) تغییر دهد. ولی این اصطلاح جدید تمایزی را در بین کشورها نشان نمی دهد، زیرا که در واقع تمام کشورها در حال توسعه هستند. به هر حال اصطلاح ((در حال  توسعه)) عموماً به کشوری اطلاق می‌شود که در جهت تأمین مواد غذایی کافی، بهداشت، مسکن و امکانات تحصیلی برای اتباع خود حرکت می کند. بانک جهانی، کشور در حال توسعه را کشوری می داند که هنوز به استانداردهای فنی، اقتصادی، آموزشی و پرورشی یا اجتماعی که در کشورهای پیشرفته تر موجود است دست نیافته است.

هنگام گفتگو درباره اصطلاح ((کشورهای در حال توسعه)) رسم بر این است که درباره خطرات تعمیم آن به کشورهایی که از نظر جغرافیایی بسیار دور افتاده اند و سابقه تاریخی و فرهنگی کاملاً متفاوتی دارند تذکراتی داده شود. گرچه کشورهای جهان سوم دارای برخی ویژگی های مشترک هستند، تفاوت های فاحشی نیز با هم دارند که بر الگوی رشد آنها اثر می گذارد. تفاوت های قومی و همچنین فرهنگی و اجتماعی در کار است و نظام های سیاسی آنها نیز با هم تفاوت دارند. به هر حال، همانند موارد فوق بدیهی است که کشورهای در حال توسعه دچار مشکلات و مسائلی هستند که شباهت بسیار زیادی به هم دارند. برخی از این مسائل عبارت ند از رشد سریع جمعیت، شکاف عظیم بین نیازها و منابع موجود برای برآوردن آنها، بیسوادی گسترده، فقدان یکپارچگی، اختلاف زیاد استاندارد زندگی بین مردم روستایی و شهرنشین، موج فزاینده شهرنشینی و صنعتی شدگی که همگی تغییرات اجتماعی گسترده ای مانند اختلال در الگوهای سنتی فرهنگی را باعث می شوند. می گویند میلیون ها نفری که در جهان سوم زندگی می کنند تنها در یک عامل وجه اشتراک دارند و آن الگوی توسعه نیافتگی است.

اطلاعات برای دستیابی به رشد: موضوع حیاتی دوران کنونی

توسعه عبارت است از فرایند متداومی که در آن تعارض هایی در سطح محلی، ملی، منطقه‌ای و بین المللی بین گروه هایی که از این فرایند سود می برند و گروه هایی که از آن متضرر می شوند وجود دارد. در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، توسعه با رشد اقتصادی و مفهوم پیشرفت مترادف بود. رشد و توسعه در نظر بسیاری از کشورهای در حال توسعه به معنای رسیدن در عرض چند دهه به مرحله ای بود که کشورهای صنعتی برای دستیابی به آن پیش از یک قرن صرف کرده بودند. امروزه مشخص شده است که مشکلات توسعه جدی تر و پیچیده تر از آنی است که اقتصاددانان و دانشمندان علوم اجتماعی تصور کرده اند. نه تنها تقسیم ثروت ها صورت نگرفته، بلکه رشد و توسعه بر حسب رشد خالص اقتصادی به حاد شدن مشکلات و معضلاتی مانند گسترده تر شدن شکاف بین ((داراها)) و ((ندارها)) منجر شده  است.

امروزه این برداشت ها تغییر یافته است: اکنون کشورهای در حال توسعه در جستجوی الگویی برای توسعه هستند که با فرهنگ و خلقیات خاص خودشان همگن و متناسب باشد. برنامه‌ریزان، دانشمندان علوم اجتماعی و رهبران سیاسی کشورهای جهان سوم دریافته اند که تا وقتی تغییرات عمده اجتماعی دیگری (در نهادها، نگرش ها و ارزش های نامتناسب و غلط) صورت نگیرد مصایب و فلاکت های گریبانگیر کشور را نمی توان ریشه کن کرد.

برخی از نتایج توسعه نیافتگی بروز دردها و آلام بی شمار برای میلیون ها نفر است. امید است که کشورهای جهان سوم در عین از بین بردن این مشکلات و مصایب از بهترین امکانات کشورهای توسعه یافته استفاده کنند تا به منظور ایجاد جامعه ای انسانی و آزاد، این امکانات را با ویژگی های خاص خود ترکیب سازند.

با نزدیک شدن سال ۲۰۰۰، کشورهای در حال توسعه در سراسر جهان با یک بحران و چالش روبرو می شوند. این بحران عبارت است از آموزش رسمی که از دیرباز ابزار اصلی و مهم توسعه و عدالت اجتماعی شمرده می شود. در برابر مشکل منابع نادر، جمعیت فزاینده کودکان واجب التعلیم، بی سوادی گسترده، اتلاف دائمی نیرو و رکود نظام آموزشی، و کیفیت فوق العاده پایین محصولات این نظام وجود دارد. در نتیجه، خلأ اجتماعی ـ اقتصادی که دانش آموختگان این نظام آموزشی بدان وارد می شوند این رویای دیرینه را که گسترش آموزش خود به خود به پیشرفت اجتماعی و اقتصادی خواهد انجامید آشفته کرده است.

غرض از چالش، چالش اطلاعات است. در تمدن نوین، کاملاً آشکار است که اطلاعات و ارتباطات اهمیت راهبردی گسترده ای پیدا کرده است. اثرات فن آوری بسیاری از جنبه های زندگی روزمرّه ما را تغییر می دهد. امروزه به ناگزیر فن آوری های ارتباطی در هم ترکیب می شوند و این ادغام، که اروپاییان آن را ((تله ماتیکز)) (Telematics) می نامند، در سایه فن آوری هایی که به کار مغزی انسان یاری می رسانند قابلیت های ذهنی جدیدی را پدید آورده است.

کاربردهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، و اجتماعی این انقلاب فن آوری، عظیم و بسیار زیاد است و آنها را می توان در یک جمله خلاصه کرد که هشداری محتمل الوقوع است: کشورهای توسعه نیافته کنونی جهان کشورهایی هستند که دیرهنگام به مرحله انقلاب صنعتی رسیده اند و کشورهای توسعه نیافته آتی جهان آنهایی خواهند بود که دیرهنگام به انقلاب اطلاعاتی دست یابند.

آیا می توان از وقوع این امر جلوگیری کرد؟

آموزش و پرورش، سوادآموزی و انتقال فن آوری: عامل اساسی توسعه

توسعه را از نظر ذهنی عقلانی کردن نیروهای بالقوه موجود در فرایندهای تاریخی ـ اجتماعی کشوری خاص در برهه ای خاص از تاریخ آن تعریف می کنند. در تاریخ فرایندهای اجتماعی موارد اندکی از توسعه خود به خودی وجود دارد. پس طبیعی است که به منظور دستیابی به توسعه سریع باید به آن، جهت و سمت و سو بخشید. در واقع، توسعه متضمن تغییر سنجیده و برنامه ریزی شده و شامل تغییراتی در درون ساختار کشور، منطقه یا جامعه است.

در کشورهای جهان سوم عموماً تصور بر این است که برنامه ریزی سفت و سخت می تواند به طرز موثری به روند توسعه یاری رساند و می توان کتابخانه ها را به عنوان جزء اصلی و جدایی ناپذیر آموزش و پرورش، در این برنامه ریزی جای داد.

اغلب رهبران دولتی کشورهای در حال توسعه لزوم برنامه ریزی توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را دریافته اند. برنامه ریزی ملی، در تلاش برای دستیابی به اهداف و مقاصد محلی در اقتصاد و سیاست، مستلزم انتقال ساختاری کشور به روشی آگاهانه و دقیق و روشن و منظم است. برنامه ریزی توسعه از نظر کشورهای جهان سوم امری فراتر از اعمال تخصصی و فنی است. این برنامه ریزی اساساً فرایندی سیاسی است، زیرا برنامه ملی به ابزاری تبدیل می شود که جامعه بر اساس آن، آگاهانه و با دقت تام، منابع خود را اختصاص می دهد، نهادهای نوینی پدید می آورد و در نهادهای موجود تغییر ایجاد می کند.

توسعه و آموزش و پرورش

دولت های کشورهای در حال توسعه بر اهمیت آموزش و پرورش در فرایند توسعه آگاه شده‌اند، حق بهره مندی از آموزش و پرورش به معنای واقعی آن، اساس عدالت اجتماعی و توسعه ملی شمرده می شود. نتیجتاً دولت های ملی در کشورهای در حال توسعه به منظور افزایش امکانات و فرصت های آموزشی، بخش عظیمی از بودجه خود را به کار می گیرند تا نظام تحصیلی خود را گسترش دهند.

به هر حال، ارزیابی انتقادی نهادهای آموزشی مختلف در کشورهای جهان سوم نشان می دهد که این تلاش ها نتایج مورد نظر را به بار نیاورده اند. تعداد افراد بهره مند از آموزش، میزان ترک تحصیل و بی سوادی همچنان بالا است و در موارد زیادی افزایش هم یافته است؛ گرچه دلایل این شکست همیشه شکل واحدی ندارد و در کشورهای مختلف میزان و گستره آن متفاوت است و مشکلات مشترکی را می توان در آنها یافت.

مشخص ترین مشکل این است که سرمایه گذاری منابع برای این منظور محدود است. گسترش آموزش و پرورش نمی تواند همپای با انفجار جمعیت باشد. به گفته ایوان ایلیچ (ivan lllich): ((هیچ کشوری تا کنون نتوانسته در دادن پنج سال آموزش کامل به بیش از یک سوم جمعیتش موفق شود. عرضه و تقاضا در صحنه آموزش و پرورش به طور تصاعدی از هم فاصله می‌گیرند.)) مسائل دیگری که شکست آموزش رسمی به دنبال داشته، از گسترش سریع آموزش در تمام سطوح ناشی شده است که به قیمت فدا کردن کیفیت و دستیابی به کمیت به دست می آید.

توجیه مهم دیگر، نبود ارتباط بین آموزش ارائه شده با موقعیت ها و نیازهای واقعی کشور است. در اینجا نکته اجتماعی مهمی نهفته است: مشکل در شکافی است که از یک سو بین واقعیت توسعه نیافتگی، و از سوی دیگر بین آرمان ها، نظرات و روش هایی که زیربنای الگوهای آموزشی خارجی است (که کشورهای جهان سوم در پیش گرفته اند) وجود دارد. شاید این موقعیت را طرح های برنامه ریزی و تلاش برای انجام اصلاحات و نوآوری هایی که به نگرش های فرهنگی جای گرفته در عمق جامعه بی اعتنا هستند وخیم تر هم بکند.

توسعه و فن آوری

دومین مسئله حیاتی کشورهای در حال توسعه نقش فن آوری در راهبردهای توسعه است. روشن است که انقلاب اطلاعاتی ساختار بسیاری از کشورهای صنعتی را عمیقاً دگرگون ساخته و نیروی بالقوه عظیم فن آوری امکانات آنان را در ذخیره تولید و اشاعه و بازیابی اطلاعات افزایش داده است. کشورهای در حال توسعه به میزان اندک و آن هم با ضعف فراوان از ابداعات فن آوری که برای نیازهای خاص و برنامه ریزی ها و امکانات مدیریتی این کشورها تهیه شده بهره می برند. افزون بر این، پیشرفت های فن آوری غالباً بدون در نظر گرفتن مسائل مربوط ارزیابی و انتقال آنها عرضه می شوند. این کشورها، به علت نبود اطلاعات مربوط به امکانات احتمالی موجود در یک فن آوری خاص، فن‌آوری نامناسبی را در زمان نامناسب برای کاربرد و هدف نامناسبی به کار می گیرند.

فن آوری عامل اصلی تغییر و دگرگونی است و بنابراین نمی توان آن را صرفاً به صورت ابزاری خنثی در نظر گرفت. تقید و تعهد به فن آوری به معنای پذیرش ساختارها و سمت و سوی کمک های اجتماعی خاص و همچنین پذیرش و عمل به ارزش های خاصی است که شاید ارزش های موجود را به خطر اندازد. علاوه بر این، امکان دارد فن آوری به علت هزینه بالای آن، وابستگی این کشورها را از نظر کمک های مادی به دنیای توسعه یافته افزایش دهد.

مسئله در اصل ورود فن آوری نیست، بلکه مشکل در نبود آزادی یا امکان انتخاب و مهم تر از همه در صرف هزینه برای تهیه فن آوری بدون تضمین توان کنترل آن و نیز توانایی کمتر در امر تولید و استفاده از آن است.

کتابداری و فن آوری

در جوامع غربی تردیدی در مورد رابطه نیرومند بین کتابداری و اهمیت کتاب نیست و این مسئله را به راحتی می توان با شواهد و مدارک اثبات کرد. در آثار و منابع مختلف، تأثیر ویژگی های ظاهری مواد چاپی بر تحول کتابداری نیز به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. مثلاً، فراوان گفته شده است که جنبه سرایدار مآبانه کار کتابدار، او را نسبت به حرفه های دیگر، به میزان زیادی به یک محیط فیزیکی مقید می کند. غالباً این موضوع را یادآور شده اند که محدود بودن به یک منطقه اکولوژیک خاص (کتابخانه و جامعه اطراف آن) موجب وابستگی و محدودیت نقش و همچنین احساس عمیق وفاداری به مشتریان دائمی و تعهد عمیق به برآوردن نیازهای خاص او می شود.

اعتقاد بر این است که در دوران گذار، همزمان با حرکت در مسیر دستیابی و اتخاذ روش ها و افکار و عقاید جدید، تعارض های روانی و واکنش های احساسی بین پیروان کهنه و نو در می گیرد. این نظر هنگام رویارویی کتابداران با موضوع به کارگیری رسانه های اطلاعاتی جدید قرن بیستم مصداق یافت.

کتابداران همچنان در زندان شرایط فیزیکی و احساسی و فکری و ذهنی جهان چاپ باقی ماندند و به موضوع ارزیابی مجدد نقش خود در دورنمای رسانه های اطلاعاتی نوین بی میل بودند. آنان علاوه بر این که عموماً در درک امکانات بالقوه عظیم رایانه در فعالیتهای کتابخانه کند بودند، به استثنای کتابداران مدارس و برخی کتابداران مراکز عمومی، در بدو ورود رسانه های سمعی و بصری، به جای مشاهده نظمی جدید و نوین، شاهد نظامی پایین تر و پست تر بودند.

مسلماً در آن بخش هایی از جهان که فرایند گذر از آزمون شفاهی (زبانی) به نوشتاری هنوز در جریان است و ارتباط کلامی در مقیاس وسیع و همگام با پیچیده ترین رسانه های الکترونیکی به پیش می رود، این نگرش های سنتی زیان آور و گمراه کننده به نظر می رسند.

توسعه و سواد

شاید یکی از نیازها و مشکلات مبرم کشورهای در حال توسعه ریشه کنی بی سوادی باشد. بنا بر طبق تخمین های جاری. حدود یک پنجم جمعیت جهان هنوز بی سواد است. البته این برآوردهای آماری، تقریب هایی بیش نیستند، زیرا که حتی تعریف واژه بی سوادی خود مشکلی دیگر است. مفهوم بی سوادی در نزد افراد مختلف بسیار متفاوت است و به متغیرهای اجتماعی و فرهنگی بی شماری بستگی دارد. نکته اینجاست که راهی قطعی و ابزاری مشخص در دست نیست تا بتوان تعیین کرد که بی سوادی در کجا پایان می یابد و سواد از کجا آغاز می شود. گذشته از این، بی سوادی به جهان سوم منحصر نیست. تحقیقات و بررسی های متعدد نشان می دهند که در کشورهای صنعتی با وجود آموزش اجباری هنوز هم بی سوادی حاکم است. به هر حال، بسیاری از کشورهای در حال توسعه با میزان بی سوادی ۷۰ درصد یا بالاتر، و در مناطقی تقریباً بی سوادی محض، دست به گریبان اند. با توجه به ابعاد رعب انگیز این مشکل می توان گفت بی سوادی محض مشکل اصلی کتابداران جهان سوم است. به عبارت صریح تر و ساده تر، بی سوادان یا باسوادان عملاً بی سواد، هرگز از کتابخانه استفاده نمی کنند. این مسئله شکاف بنیادین بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را ژرف تر می کند.

فایل کامل این تحقیق ۲۲ صفحه بصورت ورد WORD مرتب و فونت بندی شده می باشد.
در تمامی ساعات شبانه روز >> پرداخت آنلاین و دانلود آنلاین پروژه